Jakie koszty wiążą się z udziałem w postępowaniu grupowym?

Postępowanie grupowe, jak każda inna sprawa cywilna, wiąże się z koniecznością ponoszenia kosztów sądowych. W postępowaniu grupowym obowiązują jednak szczególne (niższe) stawki opłat sądowych oraz specyficzne zasady ponoszenia kosztów przez strony i członków grupy.

Stawki opłat sądowych w postępowaniu grupowym uległy zmianie na skutek Nowelizacji nr 2 z 2019 r., która wprowadziła zmiany także w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Po 21 sierpnia 2019 r., w sprawach o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym należy uiścić połowę opłaty ustalonej na podstawie przepisów regulujących wysokość opłat w postępowaniach nie-grupowych, jednak nie mniej niż 100,00 zł i nie więcej niż 200.000,00 zł. Z kolei w sprawach o ochronę praw niemajątkowych dochodzonych w postępowaniu grupowym obowiązuje opłata stała w kwocie 600,00 zł.

Jak się wydaje, do czasu ostatecznego ustalenia składu grupy (zobacz: Jaki jest przebieg postępowania grupowego?) nie można jednak określić wartości przedmiotu sporu w postępowaniu grupowym, ponieważ skład grupy, a tym samym i wysokość, czy też wartość, dochodzonych roszczeń, jest zmienny. Do momentu ustalenia składu grupy sąd w postępowaniu grupowym, w sprawach o prawa majątkowe, powinien zatem stosować tzw. opłatę tymczasową (w granicach od 300,00 zł do 20.000,00 zł). Dotyczy to zwłaszcza opłaty od pozwu. W takim przypadku, dopiero w wyroku kończącym postępowanie w sprawie w danej instancji sąd wyznacza opłatę ostateczną, która będzie ustalona zgodnie z regułami wskazanymi powyżej (połowa opłaty należnej w sprawie niebędącej sprawą grupową).

Poza opłatami sądowymi (m.in. od pozwu, zażaleń, apelacji) w toku postępowania pojawiają się również inne koszty sądowe, np. koszty ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego, czy koszty przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego (jeżeli taki wniosek dowodowy zostanie zgłoszony). W czasie postępowania sąd wzywa stronę do uiszczenia zaliczki na tego rodzaju wydatki, w ustalonej przez siebie wysokości, natomiast ostateczna wysokość kosztów procesu zostaje określona dopiero w wyroku kończącym postępowanie w sprawie. Wysokość kosztów, jakie powstaną w toku postępowania, zależeć będzie od charakteru i przedmiotu sporu.

Ustawodawca wprowadził zwolnienie od kosztów sądowych w przypadku, gdy powództwo wnosi Rzecznik Finansowy lub podmiot upoważniony.

Ponadto, Ustawa przewiduje, że na żądanie pozwanego, które powinno być zgłoszone przy pierwszej czynności procesowej, sąd może postanowieniem zobowiązać reprezentanta grupy do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów postępowania, jednakże tylko wówczas, gdy pozwany uprawdopodobni, że powództwo jest bezzasadne, oraz że brak kaucji, w razie oddalenia powództwa, uniemożliwi lub poważnie utrudni pozwanemu wykonanie orzeczenia w przedmiocie kosztów postępowania. Wysokość kaucji określa sąd, przy czym nie może ona wynosić więcej niż 20% wartości przedmiotu sporu. W razie jej nieuiszczenia w wyznaczonym przez sąd terminie, sąd zawiesza postępowanie, a w przypadku niewpłacenia kaucji także w dodatkowym 3-miesięcznym terminie – odrzuca pozew (lub środek odwoławczy). Na postanowienie o zawieszeniu postępowania przysługuje zażalenie.

W przypadku, gdy powodem jest Rzecznik Finansowy lub podmiot upoważniony, przepisy dotyczące kaucji nie znajdują zastosowania.

Do uiszczania kosztów sądowych formalnie zobowiązany jest powód, czyli reprezentant grupy lub podmiot upoważniony.

Jeśli powodem jest reprezentant grupy, to, w jakim stosunku członkowie grupy uczestniczą w tych kosztach, nie zostało określone w Ustawie. Powinno to wynikać z wewnętrznych ustaleń członków grupy z reprezentantem. Zwykle udział w poszczególnych kosztach sądowych, przypadający na danego członka grupy, powinien zależeć od wysokości dochodzonego przez niego w postępowaniu grupowym roszczenia (proporcjonalnie do sumy wszystkich dochodzonych roszczeń).

Ustawa wyraźnie wskazuje natomiast, że członek grupy nie ponosi kosztów procesu, w którym powodem (reprezentantem grupy) jest Rzecznik Finansowy.

Ponadto, Ustawa wyraźnie reguluje zasady ewentualnego ponoszenia kosztów przez członków grupy w sprawach o roszczenia związanych ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów. W takich sprawach jedynym kosztem, jaki może ponieść konsument jest opłata za przystąpienie do grupy, którą może pobierać podmiot upoważniony na zasadach ustalonych w porozumieniu z członkami grupy. Opłata nie może przekraczać 5% wartości dochodzonego przez członka grupy roszczenia pieniężnego, jednak nie może być wyższa niż 2.000 zł, a w przypadku roszczenia niepieniężnego wysokość ustalonej opłaty nie może być wyższa niż 1.000 zł. Opłat nie może pobierać Rzecznik Finansowy działający jako podmiot upoważniony.

Ponadto, w postępowaniu grupowym, jak w każdej innej sprawie cywilnej, przegrana w procesie, co do zasady, powoduje obowiązek zwrotu kosztów procesu drugiej stronie. W przypadku odrzucenia pozwu lub oddalenia powództwa grupowego, powód (reprezentant grupy lub podmiot upoważniony) może zatem zostać zobowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pozwanego (w tym kosztów reprezentowania go przez profesjonalnego pełnomocnika).

Wynagrodzenie pełnomocnika, który zastępuje powoda w postępowaniu grupowym, określa się natomiast w zawartej przez powoda umowie o zastępstwo procesowe. Ustawa zezwala, by w takiej umowie pełnomocnik zastrzegł dla siebie tzw. wynagrodzenie za sukces (ang. success fee), czyli wynagrodzenie, którego wysokość zależy od wysokości kwoty uzyskanej przez powoda (i członków grupy) w wyniku wygranej w procesie. Tego rodzaju wynagrodzenie nie może jednak przewyższać równowartości 20% kwot zasądzonych na rzecz powoda.