Agnieszka Trzaska-Śmieszek
Magdalena OsmędaKoszty postępowania sądowego, a w szczególności opłaty od pozwu, są zasadniczym czynnikiem decydującym o faktycznym dostępie do sądu, wpływającym na decyzję potencjalnego powoda o wystąpieniu na drogę sądową.
Z kolei jednym z celów postępowania grupowego jest przełamanie bariery fiskalnej powstrzymującej poszkodowanych od dochodzenia roszczeń na drodze sądowej oraz zmniejszenie kosztów i środków, jakie musi zaangażować wymiar sprawiedliwości w rozpoznanie wielu takich samych lub podobnych spraw. Ekonomia postępowania stanowi cel (funkcję) postępowania grupowego.
W powyższy cel wpisuje się art. 13d ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2022 r., poz. 1125 tj. z dnia 27 maja 2022 r.; dalej: „u.k.s.c.”), w którym ustawodawca przewidział preferencyjną stawkę opłaty w „sprawach o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym” przyjmując, że „opłata stała lub stosunkowa wynosi połowę opłaty ustalonej zgodnie z art. 13, art. 13a i art. 13b, jednak nie mniej niż 100 złotych i nie więcej niż 200 000 złotych”. W postępowaniu grupowym jednoczesnemu rozpoznaniu podlegają roszczenia wielu podmiotów (co wiąże się z niższymi kosztami postępowania), więc również opłata od pozwu powinna być niższa.
Powstaje zasadnicze pytanie, czy preferencyjna stawka opłaty od pozwu przewidziana w art. 13d u.k.s.c. może być stosowana także do pozwu indywidualnego, który członek grupy wnosi po uzyskaniu prawomocnego wyroku ustalającego odpowiedzialność pozwanego za określone zdarzenie lub zdarzenia (zob. art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym; Dz. U. z 2020 r., poz. 446 tj. z dnia 16 marca 2020 r. – dalej: „u.d.r.p.g.”).
Odpowiedź na to pytanie powinna być twierdząca.
Przede wszystkim, sam art. 13d u.k.s.c. nie zawęża jego zastosowania do „pozwu grupowego”, czy „pozwu w postępowaniu grupowym”, lecz posługuje się pojęciem „sprawy o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym”. Wykładnia literalna art. 13d u.k.s.c. nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że dotyczy on też pozwu indywidualnego wnoszonego przez członka grupy w następstwie postępowania grupowego o ustalenie odpowiedzialności. Wszak takie postępowanie indywidualne obejmuje sprawę o prawo majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym – stanowiąc drugi etap dochodzenia roszczenia.
W przypadku powództwa, o którym mowa w art. 2 ust. 3 u.d.r.p.g., dochodzenie roszczenia (np. o zapłatę odszkodowania) odbywa się dwuetapowo. Pierwszy etap, to postępowanie grupowe, w którym sąd ustala odpowiedzialność. Drugi etap, to sprawa o zapłatę wytaczana indywidualnie przez członka grupy, w której sąd jest związany wyrokiem wydanym w postępowaniu grupowym ustalającym zasadę odpowiedzialności i bada wyłącznie wysokość roszczenia. W przypadku nie-grupowego dochodzenia roszczenia o zapłatę oba etapy zawierają się w jednym postępowaniu – w procesie najpierw sąd bada, czy są spełnione przesłanki odpowiedzialności, a następnie ustala wysokość odszkodowania. W tym drugim wypadku, pobiera się „pojedynczą” opłatę od pozwu (czyli opłatę pełną).
Zatem za przyjęciem stanowiska, zgodnie z którym od pozwu o zapłatę wnoszonego po wydaniu w postępowaniu grupowym prawomocnego wyroku ustalającego odpowiedzialność uiścić należy opłatę wyliczoną zgodnie z art. 13d u.k.s.c., przemawia charakter i konstrukcja powództwa o ustalenie odpowiedzialności, które jest specyficznym rodzajem powództwa grupowego.
Przy czym chociaż w omawianej sytuacji sądy prowadzić muszą dwa postępowania (zamiast jednego), to sąd rozpoznający sprawę o zapłatę po prawomocnym ustaleniu odpowiedzialności pozwanych ma do weryfikacji znacznie węższy zakres przedmiotowy niż sąd w zwykłym postępowaniu rozpoznawczym o odszkodowanie (bada jedynie postać i wysokość szkody). Ponadto, koszty postępowania grupowego są niższe niż koszty dochodzenia roszczeń skumulowanych w tym postępowaniu od początku w indywidualnych procesach.
Taka celowościowa wykładnia art. 13d u.k.s.c. jest przy tym wykładnią najbardziej racjonalną. Przy jej przyjęciu, opłata za rozpoznanie sprawy, na które składa się etap I ustalenia odpowiedzialności i etap II ustalenia wysokości odszkodowania – modelowo wynosić będzie łącznie maksymalnie pełną opłatę, którą należałoby uiścić w przypadku braku skorzystania z postępowania grupowego.
Natomiast przyjęcie stanowiska, że pozew indywidualny członka grupy (etap II) podlega pełnej opłacie, niejednokrotnie prowadziłoby do sytuacji, że udział w postępowaniu grupowym skutkowałby po stronie członka grupy koniecznością poniesienia wyższych kosztów opłaty sądowej niż w przypadku dochodzenia roszczenia od początku wyłącznie pozwem indywidualnym. W skrajnym wypadku, członek grupy w ostatecznym rozrachunku ponosiłby 1,5-krotność opłaty od pozwu (połowa opłaty liczona od wartości jego roszczenia w postępowaniu grupowym o ustalenie odpowiedzialności oraz pełna opłata w postępowaniu indywidualnym o zapłatę). W ten sposób dochodziłoby do istotnego pokrzywdzenia osób, które zdecydowały się na dochodzenie swoich roszczeń w postępowaniu grupowym. Osoby te znalazłyby się w gorszej sytuacji, niż osoby decydujące się na samodzielne dochodzenie roszczeń – a nie taki jest cel postępowania grupowego. Postępowanie grupowe ma ułatwiać dochodzenie roszczeń oraz prowadzić do zmniejszenia kosztów. Tym samym, regulacje postępowania grupowego mają zachęcać – a nie zniechęcać – do korzystania z takiej drogi dochodzenia roszczeń.
Podsumowując, wyżej wskazane argumenty przemawiają jednoznacznie za tym, że pozew indywidualny członka grupy składany w następstwie prawomocnego wyroku o ustalenie odpowiedzialności pozwanego, podlega opłacie przewidzianej w art. 13d u.k.s.c. Stanowisko przeciwne, zakładające, że taki pozew indywidualny podlega opłacie na zasadach ogólnych (bez preferencji wynikających z art. 13d u.k.s.c.) prowadzić będzie do istotnego pokrzywdzenia członków grupy, jak również stoi w sprzeczności z podstawowymi założeniami postępowania grupowego.
Na marginesie tylko wypada jeszcze dodać – że brzmienie art. 13d u.k.s.c. jest niekonsekwentne jeśli chodzi o opłatę maksymalną – przepis ten jako zasadę statuuje, że opłata od pozwu w sprawach o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym wynosi połowę opłaty ustalonej zgodnie z przepisami o opłacie stałej bądź stosunkowej, jednak nie mniej niż 100 zł i nie więcej niż 200 000 zł – czyli w zakresie opłaty maksymalnej nie dokonuje jej obniżenia o połowę, do 100.000,00 zł. De lege ferenda należałoby postulować o jego zmianę poprzez wskazanie jako opłaty maksymalnej kwoty 100.000,00 zł.
