Agnieszka Trzaska-ŚmieszekPolska, pomimo otrzymania w lipcu b.r. tzw. uzasadnionej opinii Komisji Europejskiej w przedmiocie naruszenia prawa Unii w zakresie implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającej dyrektywę 2009/22/WE (dalej: „Dyrektywa 2020/1828”), nadal należy do (nielicznego już) grona państw europejskich, które nie implementowały Dyrektywy 2020/1828. Choć – jak pisaliśmy w poprzednim wpisie, jeszcze końcem lata intensywnie trwały w Rządowym Centrum Legislacyjnym prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw (RCL, UC 139) – to samym projektem ustawy zajmie się już zapewne Sejm kolejnej kadencji. Stąd dziś w naszym artykule najpierw przybliżmy rozwiązania samej Dyrektywy 2020/1828 w zakresie finasowania postępowań, a następnie na ich tle przyjrzymy się projektowanym rozwiązaniom.
Bez wątpienia to, co najistotniejsze w tej materii przewiduje Dyrektywa 2020/1828, to wyraźne dopuszczenie finasowania sporów grupowych przez podmioty trzecie („third-party funding”, „litigation finance” lub „TPF”). Takie narzędzia finasowania sporów są bardzo popularne w systemach common law, a w prawie kontynentalnym dopiero się rozwijają; w polskich przepisach procesowych brak na razie regulacji odnoszącej się do tej materii wprost.
Dyrektywa 2020/1828 przewiduje regulacje dotyczące finansowania powództw przedstawicielskich w sprawie środków naprawczych przez osoby trzecie. Co do zasady, zgodnie z Dyrektywą 2020/1828, finansowanie takie jest dopuszczalne, natomiast prawo krajowe decyduje w jakim zakresie i musi zapewnić, aby na skutek tego finansowania nie dochodziło do konfliktu interesów oraz aby finansowanie przez strony trzecie nie powodowało, że powództwo przedstawicielskie nie będzie chronić zbiorowych interesów konsumentów (zob. art. 10 ust. 4 Dyrektywy 2020/1828). W szczególności niedozwolone ma być to, aby w drodze finansowania podmioty trzecie wywierały bezpodstawny wpływ na decyzje upoważnionych podmiotów w kontekście powództwa przedstawicielskiego, w tym decyzje w zakresie ugód, w sposób szkodzący zbiorowym interesom konsumentów, których dotyczy dane powództwo przedstawicielskie, bądź aby powództwo przedstawicielskie było wytaczane przeciwko pozwanemu, który jest konkurentem dla podmiotu finansującego, lub przeciwko pozwanemu, od którego podmiot finansujący jest zależny.
Chodzi o to, aby nie wykorzystywać środków przewidzianych w Dyrektywie 2020/1828 w celu innym niż ochrona konsumentów (np. w celu zaszkodzenia konkurentowi w drodze finansowania postępowania wytoczonego przeciwko niemu).
Korzystanie z zakazanego przez Dyrektywę 2020/1828 finansowania w ostateczności może prowadzić nawet do pozbawienia upoważnionego podmiotu legitymacji procesowej (czyli prawa do wytoczenia powództwa przedstawicielskiego).
Podsumowując, Dyrektywa 2020/1828 dopuszcza finansowanie postępowania przez osobę trzecią, pod warunkiem, że finansowanie to jest zgodne z wymogami przejrzystości, niezależności i braku konfliktu interesów.
Aktualny projekt ustawy (UC 139) przewiduje, że to sąd rozpoznający sprawę grupową ma czuwać nad tym, czy sposób finansowania postępowania grupowego w sprawach o roszczenia związane ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów nie narusza wymogów przejrzystości, niezależności i braku konfliktu interesów. W przypadku gdyby sąd ustalił, że takie naruszenie ma miejsce, będzie uprawniony do odrzucenia pozwu i to bez względu na etap sprawy.
Projekt ustawy (art. 10aaa) przewiduje, że dokonując ustaleń czy finansowanie przez osobę trzecią działań podmiotu upoważnionego pozostaje bez wpływu na właściwe zapewnienie ochrony interesów konsumentów, sąd będzie badał w szczególności, czy ów podmiot trzeci: finansuje wytoczone powództwo oraz czy wpływa na decyzje podmiotu upoważnionego dotyczące wytoczonego powództwa, w tym w zakresie ugody, w sposób sprzeczny z interesami konsumentów objętych powództwem, a nadto, czy pozwanym jest przedsiębiorca będący konkurentem innego podmiotu finansującego podmiot upoważniony albo przedsiębiorca, od którego inny podmiot finansujący podmiot upoważniony, jest zależny.
Na chwilę obecną polski projekt wskazuje na odrzucenie pozwu jako jedyny instrument przysługujący sądowi w przypadku ustalenia, że finansowanie podmiotu upoważnionego ma wpływ na ochronę konsumentów. Jak zaś wskazywano w toku prac legislacyjnych, z przepisu Dyrektywy 2020/1828 wynika natomiast, że sąd powinien być uprawniony nie tylko do odrzucenia legitymacji procesowej podmiotu upoważnionego, ale także do podjęcia czynności mniej dotkliwych, takich jak nakazanie podmiotowi upoważnionemu odmowy przyjęcia określonego finansowania, tudzież jego zmianę.
Bez wątpienia finansowanie postępowań, w tym postępowań grupowych, przez podmioty trzecie będzie zjawiskiem coraz częstszym, i zresztą staje się także w Polsce coraz bardziej popularne i dostępne, warto więc od razu przy okazji pracy nad projektem implementującym Dyrektywę 2020/1828 wypracować dobre ramy dla tej sfery działalności.
