Agnieszka Trzaska-Śmieszek
Magdalena OsmędaData sporządzenia opracowania: październik 2022 r., data ostatniej aktualizacji: luty 2024 r.
Polski ustawodawca nadal nie przyjął żadnego aktu prawnego zmieniającego dotychczasowe regulacje celem implementacji Dyrektywy 2020/1828. Do Sejmu nie trafił nawet projekt ustawy implementującej, choć jak wynika z informacji publikowanych na stronie RCL – prace nad projektem trwają od końca 2022 r. W związku z tym, poniżej przedstawiamy główne założenia samej Dyrektywy 2020/1828, które powinny znaleźć odzwierciedlenie w polskich przepisach.
Dyrektywa 2020/1828 wchodzi w skład pakietu dyrektyw tworzących tzw. nowy ład dla konsumentów. Nadrzędnym celem Dyrektywy 2020/1828 jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów.
Dyrektywa 2020/1828 ma na celu udostępnienie konsumentom na szczeblu unijnym i krajowym we wszystkich państwach członkowskich co najmniej jednego skutecznego i sprawnego mechanizmu proceduralnego w postaci powództwa przedstawicielskiego w sprawie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk stosowanych przez przedsiębiorców oraz środków naprawczych w związku z takimi praktykami. Dotyczy to zarówno praktyk (naruszeń) krajowych, jak i transgranicznych.
Szczególnie istotne są regulacje Dyrektywy 2020/1828 dotyczące transgranicznego dochodzenia roszczeń, które mają ułatwiać możliwość dochodzenia roszczeń w związku ze szkodami masowymi, zwiększając skuteczność działań transgranicznych. Dzięki instytucji powództw transgranicznych łatwiejsze ma być dochodzenie roszczeń z tytułu naruszeń dokonanych przez przedsiębiorców mających siedzibę za granicą (powództwo przedstawicielskie można będzie wytoczyć w kraju innym niż siedziba tego przedsiębiorcy np. w kraju, w którym swoje miejsca zamieszkania mają poszkodowani konsumenci).
Dyrektywa 2020/1828 nie określa, czy jej wdrożenie ma nastąpić poprzez ustanowienie odpowiedniej procedury cywilnej, czy administracyjnej, czy kombinacji obu tych procedur. Państwa Członkowskie mają w tym zakresie swobodę wyboru rodzaju procedury.
Dyrektywa 2020/1828 uchyla dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów.
Państwa członkowskie były zobowiązane wprowadzić przepisy implementujące Dyrektywę 2020/1828 do 25 grudnia 2022 r. Przepisy te powinny być stosowane od dnia 25 czerwca 2023 r., w odniesieniu do naruszeń, które wystąpią w dniu 25 czerwca 2023 r. lub po tej dacie.
Polski ustawodawca nadal nie przyjął żadnego aktu prawnego zmieniającego dotychczasowe regulacje celem implementacji Dyrektywy 2020/1828. Do Sejmu nie trafił nawet projekt ustawy implementującej.
Prace nad projektem ustawy implementującej Dyrektywę 2020/1828 trwają w Rządowym Centrum Legislacyjnym od grudnia 2022 r. Do chwili obecnej, powstały cztery wersje projektu ustawy: projekt z 6 grudnia 2022 r., projekt z 5 lipca 2023 r., projekt z 17 sierpnia 2023 r., projekt z 14 listopada 2023 r.
Podmiotem odpowiedzialnym za implementację jest Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
W większości państw europejskich – proces implementacji Dyrektywy 2020/1828 przedłużył się i nieliczne państwa członkowskie implementowały ją przed 25 grudniem 2022 r. Implementacja Dyrektywy 2020/1828 przebiegała dość chaotycznie.
Jak wynika z danych udostępnianych na oficjalnej stronie internetowej Unii Europejskiej1, do tej pory – poza Polską – implementacji nie dokonały jedynie 3 inne Państwa członkowskie: Estonia, Luksemburg i Austria.
Dyrektywa 2020/1828 definiuje pojęcie konsumenta jako każdą osobę fizyczną działającą w celach, które nie mieszczą się w ramach jej działalności handlowej, gospodarczej, rzemieślniczej lub zawodowej.
W motywach do Dyrektywy 2020/1828 wyjaśniono, że naruszenia wyrządzające szkodę osobom fizycznym, które uważa się za przedsiębiorców, nie powinny być objęte zakresem stosowania Dyrektywy 2020/1828.
Zatem powództwo przedstawicielskie może być wytoczone wyłącznie na rzecz osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami.
Powództwo przedstawicielskie oznacza powództwo w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów, które jest wytaczane przez upoważniony podmiot jako stronę powodową w imieniu konsumentów w celu zastosowania środka nakazującego zaprzestanie szkodliwych praktyk lub środka naprawczego lub obu środków.
Dyrektywa 2020/1828 wyróżnia powództwa przedstawicielskie krajowe (wytaczane przez krajowe upoważnione podmioty) oraz transgraniczne (wytaczane przez podmioty upoważnione w innych krajach członkowskich). O tym czy powództwo ma charakter krajowy decyduje więc miejsce wyznaczenia podmiotu upoważnionego, nie zaś siedziba przedsiębiorcy lub miejsca zamieszkania lub pobytu konsumentów reprezentowanych w tym powództwie.
Powództwo przedstawicielskie może wytoczyć wyłącznie upoważniony podmiot, wyznaczony w tym celu przez państwo członkowskie. Oznacza to, że nie każda organizacja działająca na rzecz ochrony interesów konsumentów może wytoczyć powództwo przedstawicielskie, a tylko organizacja, która została formalnie wyznaczona przez państwo jako podmiot upoważniony.
W przypadku powództw krajowych Dyrektywa 2020/1828 nie wskazuje kryteriów, które obowiązkowo musi spełniać podmiot upoważniony. Takie kryteria przewidziano natomiast w odniesieniu do podmiotów upoważnionych do wytaczania powództw transgranicznych – podmiotem upoważnionym do wytaczania powództw transgranicznych może być podmiot, który:
Państwa członkowskie prowadzą wykazy podmiotów upoważnionych. Wykaz stanowi dowód legitymacji procesowej upoważnionego podmiotu wytaczającego powództwo transgraniczne.
W przypadku powództw transgranicznych Dyrektywa 2020/1828 dopuszcza ich wytaczanie przez kilka upoważnionych podmiotów z różnych państw członkowskich celem ochrony interesów konsumentów z tych państw.
W zależności od tradycji prawnych danego państwa członkowskiego, możliwe jest, że podmiotem upoważnionym będzie podmiot publiczny.
Spełnienie kryteriów wyznaczenia przez podmioty upoważnione powinno podlegać okresowej ocenie przez państwa członkowskie (co najmniej raz na 5 lat). Ponadto, państwo członkowskie może cofnąć wyznaczenie, gdy podmiot nie spełnia kryteriów wyznaczenia.
Możliwe jest doraźne wyznaczenie – przez sąd lub organ administracyjny, przed którym wytoczono powództwo – podmiotu upoważnionego na potrzeby wytoczenia określonego powództwa krajowego. Nie jest dopuszczalne doraźne wyznaczenie podmiotu upoważnionego na potrzeby powództwa transgranicznego.
Co istotne, podmiotom upoważnionym państwa członkowskie mają w razie potrzeby zapewnić pomoc np. w formie finansowania publicznego, w tym wsparcia strukturalnego, obniżenia opłat sądowych lub administracyjnych, dostępu do pomocy prawnej – tak, aby koszty proceduralne związane z powództwami przedstawicielskimi nie uniemożliwiały upoważnionym podmiotom skutecznego korzystania z prawa do występowania o zastosowanie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk lub środków naprawczych.
Konsumenci nie są stroną w postępowaniu wszczętym na skutek powództwa przedstawicielskiego.
Jedynie podmiot upoważniony wytaczający powództwo przedstawicielskie ma mieć prawa i obowiązki proceduralne przysługujące stronie w postępowaniu. Konsumenci, na rzecz których występuje podmiot upoważniony, formalnie nie będą stanowić strony postępowania, jak również nie będą mieć możliwości ingerowania w decyzje proceduralne podejmowane przez upoważnione podmioty, indywidualnego wnoszenia wniosków dowodowych w ramach postępowania ani indywidualnego odwoływania się od decyzji proceduralnych sądu lub organu administracyjnego, przed który wytaczane jest dane powództwo przedstawicielskie. Ponadto, konsumenci indywidualni nie powinni mieć obowiązków proceduralnych w ramach powództwa przedstawicielskiego, ani nie powinni ponosić kosztów postępowania, chyba że wystąpią nadzwyczajne okoliczności.
Konstrukcja zakładająca, że stroną jest tylko podmiot występujący na rzecz grupy osób, których ochronie ma służyć postępowanie – jest charakterystyczna dla postępowania grupowego, w którym stroną powodową jest wyłącznie reprezentant grupy (nie każdy z członków grupy), zaś członkowie grupy odnoszą korzyść z postępowania.
Konsumenci nie będą więc stroną postępowania wszczętego na skutek powództwa przedstawicielskiego, ale mają być beneficjentami tego postępowania.
Pomimo tego, objęcie konsumenta danym powództwem tworzy swego rodzaju stan „zawisłości sprawy” – konsument taki nie może jednocześnie przystąpić do innego powództwa przedstawicielskiego lub wytoczyć powództwa indywidualnego w tym samym przedmiocie.
Powództwo przedstawicielskie wytacza się przeciwko przedsiębiorcom za naruszenia przepisów prawa Unii, o których mowa w załączniku I do Dyrektywy 2020/1828, w tym przepisów transponowanych do prawa krajowego, które to naruszenia szkodzą lub mogą szkodzić zbiorowym interesom konsumentów.
Przedsiębiorcą w rozumieniu Dyrektywy 2020/1828 jest natomiast każda osoba fizyczna lub prawna, niezależnie od tego, czy jest to podmiot prywatny czy publiczny, która działa, również za pośrednictwem innej osoby działającej w jej imieniu lub na jej rzecz, w celach związanych z jej działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub zawodową.
Powództwa przedstawicielskie wytacza się w sprawach dotyczących naruszenia przepisów prawa Unii, o których mowa w załączniku I do Dyrektywy 2020/1828, w tym przepisów transponowanych do prawa krajowego, które to naruszenia szkodzą lub mogą szkodzić zbiorowym interesom konsumentów.
Powództwo przedstawicielskie związane jest ze stosowaniem przez przedsiębiorcę szkodliwych praktyk; „praktykę” Dyrektywa 2020/1828 definiuje jako jakiekolwiek działanie lub zaniechanie ze strony przedsiębiorcy.
Nie stanowi przeszkody dla rozpoznania sprawy fakt, że naruszenie ustało przed wniesieniem powództwa przedstawicielskiego lub zakończeniem postępowania zainicjowanego przez to powództwo.
Dyrektywa 2020/1828 nie reguluje kompleksowo wszystkich wymogów dopuszczalności powództwa przedstawicielskiego, pozostawiając to zagadnienie regulacjom krajowym.
Dyrektywa 2020/1828 przewiduje natomiast, że w powództwie przedstawicielskim należy przedstawić wystarczające informacje na temat konsumentów, których dotyczy dane powództwo przedstawicielskie.
Państwa członkowskie mogą wprowadzić lub utrzymać w mocy przepisy ich prawa krajowego, zgodnie z którymi upoważniony podmiot ma możliwość wnoszenia o zastosowanie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk wyłącznie po konsultacji z przedsiębiorcą, którego dotyczy dana sprawa, w celu doprowadzenia go do zaprzestania naruszenia. Jeżeli w terminie dwóch tygodni od otrzymania wniosku o konsultację przedsiębiorca nie zaprzestanie naruszenia, upoważniony podmiot może niezwłocznie wytoczyć powództwo przedstawicielskie w sprawie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk.
Konsultacje z przedsiębiorcą są więc swego rodzaju próbą polubownego rozwiązania sporu na etapie przed wszczęciem postępowania.
W powództwie przedstawicielskim upoważniony podmiot może wnosić o zastosowanie:
Ad. 1) Środki nakazujące zaprzestanie szkodliwych praktyk mogą być:
Upoważniony podmiot wnoszący o zastosowanie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk, nie jest zobowiązany udowodnić rzeczywistej straty lub szkody oraz zamiaru lub niedbalstwa ze strony przedsiębiorcy.
Dyrektywa 2020/1828 nakazuje, aby w postępowaniach z powództw przedstawicielskich w sprawie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk kierowano się należytą szybkością procesową.
Ad. 2) Środki naprawcze to – stosownie do przypadku – środki takie jak odszkodowanie, naprawa, wymiana, obniżenie ceny, rozwiązanie umowy lub zwrot zapłaty.
Środki naprawcze zmierzają do przyznania konsumentom konkretnej rekompensaty za to, że zostali dotknięci szkodliwą praktyką. Do decyzji państw członkowskich należy wybór właściwego mechanizmu: opt-in (powództwo wytaczane jest na rzecz konsumentów, którzy wyraźnie wyrażą taką wolę) bądź opt-out (powództwo wytaczane jest na rzecz wszystkich konsumentów, których dotyczy dana praktyka, chyba że konsument oświadczy, że nie chce być objęty powództwem) bądź kombinację ich obu. Dyrektywa 2020/1828 nakazuje tutaj uwzględnić tradycje prawne państw członkowskich. Jeśli chodzi o tradycje obecne w polskim porządku prawnym, to w przypadku powództw grupowych ustawodawca oparł się na modelu opt-in (pozew grupowy obejmuje osoby, które złożyły oświadczenie o przystąpieniu do grupy).
Dyrektywa 2020/1828 zastrzega, że konsumenci, którzy nie mają miejsca zwykłego pobytu w państwie członkowskim, w którym wytoczono powództwo przedstawicielskie, winni wyrazić wolę bycia reprezentowanym w sposób wyraźny (model opt-in).
Państwa członkowskie decydują, na którym etapie postępowania konsumenci indywidualni mogą wyrazić w sposób wyraźny lub dorozumiany wolę bycia reprezentowanym przez upoważniony podmiot, a więc bycia związanym wynikiem postępowania. W obecnym w polskim porządku prawnym powództwie grupowym do grupy można przystępować na etapie wnoszenia pozwu oraz w trakcie postępowania w tzw. jego drugiej fazie, w terminie określonym w publikowanym na zarządzenie sądu ogłoszeniu o wszczęciu postępowania grupowego.
Jeśli natomiast chodzi o minimalną liczbę konsumentów, którzy muszą zostać objęci powództwem przedstawicielskim w sprawie środków naprawczych, Dyrektywa 2020/1828 pozostawia to do decyzji państw członkowskich.
Dyrektywa 2020/1828 nie powinna umożliwiać nakładania na przedsiębiorców obowiązku zapłaty odszkodowań karnych.
To zależy od modelu przyjętego przez państwo członkowskie. Państwa członkowskie mogą wprowadzić procedurę one-stop-shop – czyli umożliwić dochodzenie w jednym postępowaniu środków nakazujących zaprzestania szkodliwych praktyk oraz środków naprawczych w związku z praktykami naruszającymi zbiorowe interesy konsumentów.
Dyrektywa 2020/1828 przewiduje regulacje dotyczące finansowania powództw przedstawicielskich w sprawie środków naprawczych przez osoby trzecie. Co do zasady, zgodnie z Dyrektywą 2020/1828, finansowanie takie jest dopuszczalne, natomiast prawo krajowe musi zapewnić, aby na skutek tego finansowania nie dochodziło do konfliktu interesów oraz aby finansowanie przez podmioty trzecie mogące odnieść korzyść gospodarczą z wytoczenia powództwa przedstawicielskiego w sprawie środków naprawczych lub z wyniku tego powództwa, nie powodowało, że powództwo przedstawicielskie nie będzie chronić zbiorowych interesów konsumentów. W szczególności niedozwolone ma być to, aby w drodze finansowania strony trzecie wywierały bezpodstawny wpływ na decyzje upoważnionych podmiotów w kontekście powództwa przedstawicielskiego, w tym decyzje w zakresie ugód, w sposób szkodzący zbiorowym interesom konsumentów, bądź aby powództwo przedstawicielskie było wytaczane przeciwko pozwanemu, który jest konkurentem dla podmiotu finansującego, lub przeciwko pozwanemu, od którego podmiot finansujący jest zależny.
Chodzi o to, aby nie wykorzystywać środków przewidzianych w Dyrektywie 2020/1828 w celu innym niż ochrona konsumentów (np. w celu zaszkodzenia konkurentowi w drodze finansowania postępowania wytoczonego przeciwko niemu).
Korzystanie z zakazanego przez Dyrektywę 2020/1828 finansowania w ostateczności może prowadzić nawet do pozbawienia upoważnionego podmiotu legitymacji procesowej (czyli prawa do wytoczenia powództwa przedstawicielskiego).
Podsumowując, Dyrektywa 2020/1828 dopuszcza finansowanie przez osobę trzecią, pod warunkiem, że finansowanie to jest zgodne z wymogami przejrzystości, niezależności i braku konfliktu interesów.
Postępowanie w sprawie środków naprawczych może zakończyć się ugodą, a nawet Dyrektywa 2020/1828 wskazuje, że jest to pożądany sposób zakończenia postępowania, wskazując, że powinno się zachęcać do zawierania zbiorowych ugód mających na celu zapewnienie środków zaradczych poszkodowanym konsumentom, jak również, że sąd lub organ powinien mieć możliwość zachęcania stron do podjęcia negocjacji w celu zawarcia ugody.
Ugoda podlega kontroli sądu lub organu administracyjnego, który może odmówić jej zatwierdzenia w przypadku sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa krajowego lub zawarcia w ugodzie warunków, których nie da się wyegzekwować. Państwa członkowskie mają ponadto możliwość ustanowienia przepisów pozwalających na odmowę zatwierdzenia ugody uznanej za nieuczciwą.
W przypadku braku zatwierdzenia ugody, sąd lub organ kontynuuje rozpoznanie powództwa przedstawicielskiego.
Nadto, państwa członkowskie mogą ustanowić przepisy zezwalające konsumentom indywidualnym udzielenia lub odmowy zgody na to, aby ugoda była wobec nich wiążąca.
Dyrektywa 2020/1828 przewiduje zasadę „przegrywający płaci”, zgodnie z którą koszty postępowania powinna ponosić strona przegrywająca postępowanie (za wyjątkiem kosztów, które zostały poniesione niepotrzebnie).
Dyrektywa 2020/1828 co do zasady przewiduje, że kosztów postępowania w sprawie środków naprawczych nie ponoszą konsumenci – co jest spójne z konstrukcją powództwa przedstawicielskiego, które opiera się na założeniu, że konsumenci nie są stroną postępowania i nie mają wpływu na podejmowane w jego ramach czynności.
W wyjątkowych okolicznościach, powinna istnieć możliwość nakazania konsumentom indywidualnym, których dotyczy powództwo przedstawicielskie w sprawie środków naprawczych, pokrycia tych kosztów postępowania, które zostały poniesione z winy umyślnej lub niedbalstwa tych konsumentów indywidualnych np. poprzez przedłużanie postępowania w wyniku bezprawnego działania.
Ponadto, dopuszczalne jest ustanowienie przepisów pozwalających upoważnionym podmiotom na pobieranie niewysokich opłat z tytułu przystąpienia lub innych podobnych obciążeń od konsumentów, którzy wyrazili wolę bycia reprezentowanymi przez ten upoważniony podmiot w określonym powództwie przedstawicielskim.
Dyrektywa 2020/1828 przewiduje postanowienia dotyczące udostępniania informacji na temat powództw przedstawicielskich.
Przede wszystkim podmioty upoważnione powinny udostępniać na swojej stronie internetowej informacje dotyczące powództw, które te podmioty postanowiły wytoczyć, zaawansowania postępowań w przedmiocie już wytoczonych powództw oraz wyników powództw przedstawicielskich.
Dyrektywa 2020/1828 nakazuje także przekazywanie informacji konsumentom, których dotyczy toczące się powództwo przedstawicielskie w sprawie środków naprawczych.
Obowiązki informacyjne Dyrektywa 2020/1828 nakłada też wprost na przedsiębiorców, przewidując, że sąd lub organ administracyjny nakłada na przedsiębiorcę obowiązek przekazywania konsumentom, których dotyczy dane powództwo przedstawicielskie, na koszt przedsiębiorcy, informacji o wszelkich prawomocnych decyzjach przewidujących środki nakazujące zaprzestanie szkodliwych praktyk lub środki naprawcze oraz o wszelkich zatwierdzonych ugodach, w sposób odpowiedni do okoliczności sprawy i w określonym terminie, w tym informując, w stosownych przypadkach, wszystkich zainteresowanych konsumentów indywidulanie. Obowiązek ten nie ma zastosowania, jeżeli zainteresowani konsumenci są w inny sposób informowani o prawomocnej decyzji lub zatwierdzonej ugodzie.
Możliwe jest natomiast wprowadzenie przez państwo członkowskie przepisów, zgodnie z którymi przedsiębiorca będzie zobowiązany do podania takich informacji konsumentom wyłącznie na wniosek upoważnionego podmiotu.
Strona wygrywająca może odzyskać koszty związane z przekazywaniem informacji konsumentom zgodnie z zasadą „przegrywający płaci”.
Obowiązki informacyjne (poza oczywistym celem jakim jest rozpowszechnienie informacji wśród zainteresowanych konsumentów) i związane z nimi ryzyka dla reputacji przedsiębiorcy mają m.in. zniechęcać przedsiębiorców do naruszania praw konsumentów.
Powództwo przedstawicielskie w sprawie środków nakazujących zaprzestanie szkodliwych praktyk, ma w odniesieniu do konsumentów skutek zawieszający lub przerywający bieg terminu przedawnienia, tak, aby konsumenci nie zostali pozbawieni możliwości wytoczenia powództwa w sprawie środków naprawczych.
Także powództwo przedstawicielskie w sprawie środków naprawczych ma skutek zawieszający lub przerywający bieg terminu przedawnienia w odniesieniu do konsumentów, których dotyczy dane powództwo przedstawicielskie.
Co do zasady, postępowanie dowodowe jest objęte autonomią proceduralną państw członkowskich, które samodzielnie regulują zasady rządzące tym postępowaniem. Dyrektywa 2020/1828 szczątkowo przewiduje jednak szczególne regulacje dotyczące dowodów.
Państwa członkowskie mają zapewnić, aby prawomocna decyzja sądu lub organu administracyjnego dowolnego państwa członkowskiego w sprawie zaistnienia naruszenia szkodzącego zbiorowym interesom konsumentów mogła zostać wykorzystana przez wszystkie strony jako dowód w kontekście wszelkich innych powództw wytaczanych przed ich krajowymi sądami lub organami administracyjnymi dotyczących środków naprawczych przeciwko temu samemu przedsiębiorcy w związku z tą samą praktyką, zgodnie z przepisami krajowymi dotyczącymi oceny dowodów.
Dyrektywa 2020/1828 wskazuje też na obowiązek zapewnienia, aby w przypadku gdy upoważniony podmiot, który przedstawił w miarę łatwo dostępne dowody wystarczające na poparcie powództwa przedstawicielskiego i wskazał istnienie kolejnych dowodów będących w posiadaniu pozwanego lub strony trzeciej, na wniosek upoważnionego podmiotu sąd lub organ administracyjny mogły nakazać ujawnienie tych dowodów przez pozwanego lub stronę trzecią, zgodnie z krajowym prawem procesowym, z zastrzeżeniem mających zastosowanie przepisów Unii i krajowych przepisów dotyczących poufności i proporcjonalności. Państwa członkowskie mają zapewnić, aby na wniosek pozwanego sąd lub organ administracyjny miały możliwość nakazać również upoważnionemu podmiotowi lub stronie trzeciej ujawnienie odnośnych dowodów, zgodnie z krajowym prawem procesowym.
Oznacza to, że przedsiębiorca może być zobowiązany do przedstawienia dowodów będących w jego posiadaniu.
W przypadku niezastosowania się lub odmowy zastosowania się do środka nakazującego zaprzestanie szkodliwych praktyk lub obowiązków z zakresu przekazywania przez przedsiębiorcę informacji konsumentom, których dotyczy powództwo przedstawicielskie oraz z zakresu ujawnienia dowodów – państwo członkowskie będzie zobowiązane stosować sankcje, które mają być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające, w tym sankcje w formie kary pieniężnej.
1https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/NIM/?uri=CELEX:32020L1828 [dostęp: 20.02.2024, godz. 10:10]
2Załącznik I do Dyrektywy 2020/1828 wymienia 66 aktów prawa Unii – dyrektyw i rozporządzeń w przedmiocie prawa konsumenckiego, ale też innych obszarów, jak ochrona danych, usługi finansowe, podróże i turystyka, energia, telekomunikacja, środowisko i zdrowie, komunikacja.
