Magdalena OsmędaOd 25 czerwca 2023 r. państwa członkowskie powinny stosować przepisy implementujące tzw. dyrektywę o powództwach przedstawicielskich (tj. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającej dyrektywę 2009/22/WE). Same przepisy dyrektywy miały być implementowane do 25 grudnia 2022 r.
Dyrektywa wprowadziła nową instytucję „powództwa przedstawicielskiego”, które wytaczać mogą wyłącznie „podmioty upoważnione” wyznaczone przez państwa członkowskie.
Czy po dwóch latach, które upłynęły od terminu implementacji dyrektywy, instytucja podmiotu upoważnionego cieszy się zainteresowaniem w Polsce i innych państwach członkowskich? Na to pytanie postaram się odpowiedzieć poniżej.
Podmiot upoważniony to podmiot, który posiada legitymację do wytaczania powództw przedstawicielskich. Instytucji tej poświęcony jest art. 4 dyrektywy, z którego wynika, że:
Państwa członkowskie decydują o wyznaczeniu zarówno podmiotów upoważnionych do wytaczania powództw krajowych, jak i podmiotów upoważnionych do wytaczania powództw transgranicznych. Państwa członkowskie przekazują Komisji Europejskiej informacje, które podmioty zostały wyznaczone do wytaczania powództw transgranicznych – i na tej podstawie są wpisywane do wykazu prowadzonego przez Komisję Europejską.
W Polsce dyrektywa została implementowana ustawą z dnia 24 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym oraz niektórych innych ustaw – która weszła w życie z dniem 29 sierpnia 2024 r. Polski ustawodawca zdecydował, że z urzędu podmiotem upoważnionym jest Rzecznik Finansowy, natomiast na wniosek podmiotem upoważnionym mogą zostać organizacje konsumenckie. Kryteria wpisu do rejestru (prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów) są takie same, jak kryteria przewidziane w dyrektywie; nie ma możliwości wyznaczenia podmiotu upoważnionego doraźne, do danej sprawy.
Rzecznik Finansowy został wpisany do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz do wykazu prowadzonego przez Komisję Europejską. Polski Rzecznik Finansowy może więc wytaczać oba rodzaje powództw przedstawicielskich – krajowe i transgraniczne.
Zgodnie z informacją Prezesa UOKiK (pozyskaną w trybie dostępu do informacji publicznej) na dzień 9 stycznia 2025 r. do Prezesa UOKiK nie wpłynął natomiast żaden wniosek o wpis do rejestru podmiotów upoważnionych. Czy oznacza to, że polskie organizacje konsumenckie nie są zainteresowane pełnieniem funkcji podmiotów upoważnionych? Moim zdaniem za wcześnie, aby wyciągać takie wnioski. Możliwość składania wniosków istnieje od ok. 5 miesięcy, jest to zbyt krótki czas, aby przesądzać, czy organizacje konsumenckie będą aktywnie działać na tym polu. Trzeba bowiem pamiętać, że uzyskanie wpisu do rejestru lub wykazu wymaga spełnienia szeregu warunków, w tym posiadania odpowiednich aktów wewnętrznych. Po wpisie organizacja musi wypełniać określone obowiązki (m.in. sprawozdawcze). Co więcej, organizacja musi posiadać odpowiednie zaplecze organizacyjne i finansowe, aby wytaczać powództwa grupowe. W związku z tym, złożenie wniosku o wpis wymaga pewnych przygotowań – oraz rzeczywistego zamiaru (i możliwości) wytaczania powództw grupowych. Wpis dla samego wpisu nie ma większego sensu, a tylko wiąże się z dodatkowymi obciążeniami dla organizacji konsumenckiej.
Powyższe skłania natomiast do jeszcze jednej refleksji, czy słusznie ustawodawca zdecydował, że podmiotem upoważnionym z urzędu będzie tylko Rzecznik Finansowy, który może działać wyłącznie na rzecz określonej grupy konsumentów (w sprawach klientów podmiotu rynku finansowego w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej oraz w sprawach wynikających z umowy o świadczenie usług lub wykonywania czynności na rzecz osoby fizycznej przez instytucję finansową w rozumieniu art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym). Inni konsumenci są więc w pewnym sensie „pokrzywdzeni” brakiem „publicznego” podmiotu upoważnionego, który mógłby działać w ich interesie.
W ostatnich miesiącach można natomiast obserwować zwiększone zainteresowanie pełnieniem funkcji podmiotu upoważnionego do wytaczania powództw transgranicznych – w przypadku podmiotów z innych państw członkowskich.
Wykaz podmiotów upoważnionych do wytaczania powództw transgranicznych prowadzi Komisja Europejska w formie elektronicznej1. Na ten moment do wykazu wpisane jest już łącznie 55 podmiotów z 20 państw członkowskich. Tymczasem jeszcze pod koniec września 2024 r. wpisane były 33 podmioty z 10 krajów. Ostatnie pół roku można więc ocenić jako okres aktywnego przygotowywania się przez państwa członkowskie do stosowania w praktyce nowej instytucji powództw przedstawicielskich. Aby bowiem takie powództwa mogły być wytaczane, w pierwszej kolejności muszą zostać zarejestrowane podmioty upoważnione.
Do wykazu prowadzonego przez Komisję Europejską wpisane są zarówno organizacje konsumenckie, jak i podmioty publiczne:
Jak wynika z powyższego, do wykazu wpisanych jest 30 organizacji konsumenckich oraz 25 podmiotów publicznych. W mojej ocenie jest to dobry sygnał, że nowa instytucja cieszy się dużym zainteresowaniem organizacji konsumenckich – bo świadczy to o społecznej aktywności i dbałości o interesy konsumentów.
Patrząc na wpisy w wykazie prowadzonym przez Komisję Europejską można postawić tezę, że instytucja podmiotu upoważnionego przyjęła się w państwach członkowskich. Liczne wpisy w wykazie, zwłaszcza organizacji konsumenckich, napawają optymizmem jeśli chodzi o rozwój powództw grupowych w Europie.
Mniej optymistyczne są refleksje dotyczące braku aktywności polskich organizacji konsumenckich w uzyskiwaniu wpisów do rejestru Prezesa UOKiK lub wykazu Komisji Europejskiej. Jednak, jak wspomniałam wcześniej, polskie przepisy umożliwiające składanie wniosków o wpis obowiązują stosunkowo krótko – za krótko, aby formułować stanowcze tezy.
1 https://representative-actions-collaboration.ec.europa.eu/cross-border-qualified-entities
