Data ostatniej aktualizacji: 29 lutego 2024 r.
Wprowadzenie postępowania grupowego do słowackiego porządku prawnego nastąpiło w związku z koniecznością implementacji dyrektywy 2020/1828, co nastąpiło ustawą z dnia 21 czerwca 2023 r. regulującą dochodzenie roszczeń w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów (o žalobách na ochranu kolektívnych záujmov spotrebiteľov a o zmene a doplnení niektorých zákonov). Ustawa ta weszła w życie 25 lipca 2023 r.
Ustawa z 2023 r. przewiduje dwa rodzaje postępowań: postępowanie w celu zastosowania określonego środka naprawczego (np. odszkodowanie, naprawa, wymiana, obniżka ceny, rozwiązanie umowy, zwrot ceny) oraz postępowanie mające na celu abstrakcyjną ochronę zbiorowych interesów konsumentów, w którym sąd bada nieuczciwość postanowień umownych, nieuczciwość praktyk rynkowych i inne naruszenia przepisów z zakresu ochrony prawa konsumentów.
Postępowanie o zastosowanie środków naprawczych opiera się na modelu opt-in. Przystąpienie do grupy wymaga złożenia oświadczenia przed notariuszem przed zakończeniem postępowania dowodowego w pierwszej instancji. Przystępując do grupy konsument musi uiścić jednorazową opłatę 20 euro.
Podmiotami uprawnionymi do wniesienia powództwa grupowego są upoważnione podmioty, których listę prowadzi Minister Gospodarki.
Konsumenci nie są stroną postępowania oraz obowiązuje ich szereg ograniczeń. Przykładowo, konsumenci nie mogą zawrzeć ugody pozasądowej z pozwanym przedsiębiorcą. Co więcej, mają obowiązek niezwłocznego poinformowania upoważnionego podmiotu o próbie kontaktu ze strony przedsiębiorcy w celu zawarcia pozasądowej ugody. Dodatkowo przez okres trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu konsumenci nie mogą samodzielnie egzekwować roszczeń. W tym okresie tylko upoważniony podmiot posiada takie uprawnienie.
Ustawa wskazuje trzy sądy, które są właściwe w sporach konsumenckich rozpoznawanych na podstawie ustawy: Sąd Miejski Bratysława IV, Sąd Okręgowy w Bańskiej Bystrzycy i Sąd Miejski w Koszycach.
W przypadku dochodzenia środków naprawczych, ustawa wskazuje, że interes grupy konsumentów ma być oparty na tej samej lub zbliżonej podstawie faktycznej i prawnej. Ponadto, przepisy przewidują przesłankę liczebności grupy na poziomie 20 osób. Wniesienie pozwu jest możliwe dopiero po złożeniu oświadczeń co najmniej przez 20 konsumentów.
Legitymację procesową do wytaczania powództw zbiorowych posiadają jedynie upoważnione podmioty, które spełniły określone kryteria. Podmiot upoważniony musi w zakresie swojej działalności reprezentować interesy konsumentów i być wpisanym na internetową listę upoważnionych podmiotów prowadzoną przez Ministerstwo Gospodarki. O umieszczeniu na liście decyduje ministerstwo na podstawie wniosku złożonego przez osobę prawną, która ubiega się o taki wpis.
W konkretnym postępowaniu sąd bada, czy podmiot upoważniony spełnia przesłanki do występowania w sprawie, wyłącznie w przypadku podniesienia zarzutu przez pozwanego. Gdy sprzeciw okaże się zasadny, sąd umarza postępowanie.
Podmiot upoważniony, w sprawach kontroli abstrakcyjnej, ma obowiązek skierować do przedsiębiorcy przedsądowe wezwanie.
Zamierzając wytoczyć powództwo grupowe, podmiot upoważniony w pierwszej kolejności publikuje w Rejestrze Handlowym (Obchodný register) informację o zamiarze wytoczenia powództwa. Podmiot upoważniony musi ponadto zawrzeć umowę z notariuszem, który będzie prowadził i regularnie aktualizował listę przystępujących do grupy konsumentów oraz przechowywał środki na notarialnym rachunku powierniczym.
Kolejno, w ciągu dwóch miesięcy od opublikowania w Rejestrze Handlowym informacji o zamiarze wytoczenia powództwa, konsumenci mogą zgłaszać swój udział w postępowaniu. Jeśli zbierze się wystarczająca ilość osób (minimum 20 osób), podmiot upoważniony może złożyć pozew do sądu.
Konsumenci, którzy chcą wziąć udział w postępowaniu, składają wniosek o przystąpienia do grupy u dowolnego notariusza, który następnie za pośrednictwem Centralnego Systemu Informatycznego przesyła wniosek wyznaczonemu notariuszowi.
Do postępowania można przystępować także po złożeniu pozwu – aż do czasu zakończenia postępowania dowodowego w pierwszej instancji. Do tego samego momentu dopuszczalne jest wystąpienie z postępowania, które podlega opłacie 10 euro. Członek grupy występujący z grupy nie otrzymuje zwrotu opłaty 20 euro, którą był zobowiązany uiść przy przystąpieniu do grupy.
W ramach postępowania dowodowego, sąd może (a nawet powinien) z własnej inicjatywy przeprowadzić dowód niezawnioskowany przez strony, jeśli jest on istotny dla rozstrzygnięcia. W ustawie przewidziano także regulacje dotyczące ujawnienia dowodów przez stronę pozwaną lub podmioty trzecie.
W przypadku zasądzenia odszkodowania przez sąd, środki na wypłatę odszkodowań są przekazywane przez pozwanego na rachunek, za który odpowiada notariusz – i notariusz dokonuje wypłat kwot odszkodowań. Po trzech latach od uprawomocnienia się orzeczenia nieodebrane przez konsumentów środki naprawcze przechodzą na rzecz Państwa.
Możliwe jest zawarcie ugody pomiędzy podmiotem upoważnionym a pozwanym przedsiębiorcą. Zawarcie ugody nie wymaga zgody członków grupy, ale mogą oni wystąpić z postępowania (po tym, jak podmiot upoważniony poinformuje konsumentów o zamiarze zawarcia ugody).
Rodzaj ochrony prawnej udzielanej przez sąd zależy od rodzaju powództwa.
W przypadku postępowań w sprawie środków naprawczych, sąd może orzec jeden lub więcej takich środków (np. odszkodowanie, naprawa lub wymiana produktu, obniżenie ceny, zwrot zapłaconej ceny, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, rozwiązanie umowy konsumenckiej, rozliczenie wzajemnych zobowiązań z konsumentami).
Uwzględniając powództwo dotyczące kontroli abstrakcyjnej sąd może stwierdzić niedopuszczalność postanowienia umownego, określić treść takiego postanowienia, ustalić nieuczciwą praktykę handlową lub ustalić, że doszło do naruszenia przepisów dotyczących ochrony konsumentów. Jednocześnie sąd zakazuje stosowania niedopuszczalnych postanowień umów lub praktyk. Wyrok wiąże każdego; postępowanie w sprawie kontroli abstrakcyjnej przerywa bieg przedawnienia roszczeń konsumentów o zastosowanie środków naprawczych.
Maksymalna kwota wynagrodzenia dla podmiotu upoważnionego nie może przekraczać 20% wartości sprawy. W sprawach, których wartości nie da się określić, maksymalna kwota wynagrodzenia wynosi 100.000 euro. Z kolei w sprawach obejmujących kontrolę abstrakcyjną, maksymalna wysokość wynagrodzenia wynosi 10.000 euro.
Wysokość wynagrodzenia w konkretnej sprawie określa sąd w orzeczeniu co do istoty sprawy.
Koszty zastępstwa procesowego sąd zasądza tylko, gdy istnieją ku temu szczególne powody.
Co do zasady konsument nie ponosi kosztów postępowania sądowego (wyjątkiem są koszty, które zostały spowodowane na skutek jego zaniedbania lub zawinionego działania). Podmiot upoważniony nie może też żądać od konsumenta innych opłat niż ta przewidziana za złożenie wniosku o przystąpienie do postępowania, inne opłaty wymienione w ustawie, wynagrodzenie notariusza i zwrot poniesionych kosztów.
Wniesienie pozwu jest zwolnione z opłat sądowych.
Dopuszczalne jest korzystanie z finansowania przez podmioty trzecie, z pewnymi ograniczeniami związanymi z wywieraniem wpływu na postępowanie, czy też finansowaniem postępowania przeciwko konkurentowi bądź podmiotowi zależnemu. W przypadku, gdy finansowanie jest niezgodne z przepisami, sąd nakaże odmowę skorzystania z tego finansowania lub zmianę finansowania – a jeśli nakaz nie zostanie zrealizowany – odrzuci pozew.
Instytucja postępowania grupowego jest nową regulacją w prawie słowackim, wprowadzoną w 2023 r. Wskazuje się, że nowe prawo zapewne szybko zyska na popularności.
Do 2023 r. w Słowacji nie istniało klasyczne postępowanie grupowe. Przepisy przewidywały natomiast m.in. środek prawny w postaci „zbiorowego” powództwa wnoszonego w publicznym interesie, umożliwiający wystąpienie z powództwem w imieniu grupy osób. Procedura ta była ograniczona do określonych przedmiotowo spraw (sprawy niedozwolonych klauzul umownych w umowach konsumenckich i nieuczciwych praktyk rynkowych, sprawy przeciwko dyskryminacji, sprawy nieuczciwej konkurencji) i musiała być podejmowana w interesie publicznym. Również legitymacja do wytoczenia takiego powództwa przysługiwała tylko określonym podmiotom (w zależności od przedmiotu sprawy).
Dyrektywa 2020/1828 została implementowana ustawą z dnia 21 czerwca 2023 r. (o žalobách na ochranu kolektívnych záujmov spotrebiteľov a o zmene a doplnení niektorých zákonov), która co do zasady weszła w życie 25 lipca 2023 r. Wraz z implementacją wprowadzono regulacje postępowania grupowego do słowackiego porządku prawnego.