Data ostatniej aktualizacji: 31 lipca 2023 r.
Mechanizm typu class action obowiązuje w Norwegii od 1 stycznia 2008 r. Postępowanie to reguluje rozdział 35 norweskiego kodeku postępowania cywilnego.
Norweska class action została zdefiniowana jako postępowanie, które zostało wszczęte przez grupę osób bądź przeciwko grupie osób na identycznej bądź podobnej podstawie faktycznej lub prawnej i które zostało uznane przez sąd za postępowanie grupowe.
Postępowanie grupowe może być prowadzone zarówno według modelu opt-out, jak i modelu opt-in – choć to model opt-in jest postrzegany jako zasada. Co do zasady model opt-out został przewidziany dla roszczeń o małej wartości, na których dochodzenie nie zdecydowano by się w postępowaniach indywidualnych i ponadto roszczenia te są na tyle do siebie podobne, że nie zachodzi potrzeba rozpoznawania ich indywidualnie. Członkiem grupy może być więc albo automatycznie każdy, kto spełnia warunki określone w definicji grupy zawartej w postanowieniu o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym (model opt-out), albo każda osoba, która spełnia warunki określone w definicji grupy zawartej w postanowieniu o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym i która dodatkowo zgłosi chęć przystąpienia do grupy (model opt-in).
Model opt-out jest wyłączony w sprawach, w których grupa występuje po stronie pozwanej. Według informacji podawanych na kwiecień 2023 r., w Norwegii nie zostało wszczęte żadne postępowanie grupowe, w którym stroną pozwaną jest grupa.
Dla rozpatrywania powództw zbiorowych nie przewidziano sądów szczególnych, tego rodzaju postepowania należą do kognicji sądów powszechnych.
Wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym mogą złożyć trzy kategorie podmiotów:
We wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym należy zawrzeć informację, czy postępowanie ma się toczyć według modelu opt-in, czy opt-out. Jednakże finalnie o modelu postępowania decyduje sąd. Ponadto w przypadku modelu opt-in sąd wyznacza termin, w którym można zarejestrować się jako członek grupy.
Rozwiązanie norweskie jest przykładem podejścia horyzontalnego – brak jest ograniczeń przedmiotowych co do spraw, które mogą być rozpoznawane w postępowaniu grupowym. Niemniej, aby sprawa mogła zostać rozpoznana w postępowaniu grupowym, muszą zostać spełnione następujące warunki:
Ustawodawca norweski nie zdecydował się na precyzyjne określenie wymaganej liczby członków grupy. Jednak w przypadku, gdy w skład grupy wchodzi niewielka liczba osób, sąd może ocenić, że nie został spełniony warunek wskazany w lit. c.
Postępowanie grupowe jest dwuetapowe, składa się z etapu certyfikacji i rozpoznania właściwego. Orzekając o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, sąd określa w postanowieniu zakres roszczeń jakie mają być tym postępowaniem objęte. Co istotne, na późniejszym etapie postępowania sąd może zmienić lub cofnąć postanowienie o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym.
Po wydaniu postanowienia w sprawie certyfikacji, sąd musi zapewnić, aby osoby mogące stać się członkami grupy uzyskały informację o toczącym się postępowaniu. W tym celu najczęściej dokonuje się publicznego ogłoszenia. Jeśli jest to możliwe i jeśli względy praktyczne na to pozwalają, o toczącym się postępowaniu należy zawiadomić potencjalnych członków grupy listownie.
Należy nadmienić, że w przypadku powództw zbiorowych w Norwegii dopuszczalne jest zawarcie ugody, jednak gdy sprawa jest rozpoznawana w modelu opt-out, wymaga ona zatwierdzenia przez sąd.
Z uwagi na brak ściśle określonego zakresu spraw nadających się do rozpoznania w postępowaniu grupowym, również rodzaj ochrony prawnej, jaki mogą uzyskać członkowie grupy, jest taki sam, jak w każdym innym postępowaniu cywilnym. W postępowaniu grupowym najczęściej dochodzone są jednak roszczenia odszkodowawcze. Co do zasady odszkodowanie jest przyznawane każdemu poszkodowanemu indywidualnie według rozmiaru poniesionej szkody, jednakże może tu też dochodzić do pewnego ujednolicenia.
Zasadą ogólną jest, że koszty postępowania cywilnego ponosi strona przegrywająca spór. W przypadku przegranej po stronie grupy, wszystkie koszty (w tym koszty profesjonalnego zastępstwa procesowego, które jest tu obligatoryjne) ponosi reprezentant. W przypadku modelu opt-in, członkowie grupy mogą jednak partycypować w kosztach, gdy odpowiednie postanowienia w tym przedmiocie zostały zawarte w deklaracji o przystąpieniu do grupy. W przypadku modelu opt-out członkowie grupy nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za koszty postępowania.
Dodać należy, że zasady etyki obowiązujące profesjonalnych pełnomocników w Norwegii zakazują tzw. success fee.
Kwestia finansowania powództw zbiorowych przez podmioty trzecie nie jest uregulowana prawnie.
Większość postępowań grupowych, które zostały wszczęte w Norwegii po 2008 r., to postępowania prowadzone według modelu opt-in, ale zdarzają się też postępowania w modelu opt-out.
W 2013 r. wszczęta została sprawa przeciwko spółkom naftowym i offshore, która dotyczyła wynagrodzenia za pracę w porze nocnej. Sprawa toczyła się w modelu opt-out i obejmowała około 7.000 członków grupy.
Z kolei przykładem sprawy w modelu opt-in jest sprawa z 2016 r. wszczęta przeciwko miastu Oslo, a dotyczyła podatku od nieruchomości. Po merytorycznym rozpoznaniu sprawy Sąd nakazał częściowy zwrot podatku. Co ciekawe, mimo, że w przypadku tego postepowania grupa liczyła około 2.000 mieszkańców, to w konsekwencji postępowania zbiorowego miasto zdecydowało się na zwrot podatku także tym mieszkańcom Oslo, którzy nie wzięli udziału w postępowaniu grupowym.
Jeden z najgłośniejszych sporów zbiorowych w Norwegii to sprawa przeciwko norweskiemu bankowi DNB, któremu zarzucono naliczenie zbyt wysokich opłat za zarządzanie środkami klientów banku. W dniu 27 lutego 2020 r. zapadł wyrok Norweskiego Sądu Najwyższego, w którym Sąd ten potwierdził, że każdy z członków grupy jest uprawniony do redukcji opłaty, która średnio wyniosła 1.590 koron – co łącznie dało zwrot ok. 350 mln koron na rzecz członków grupy.
W 2018 r. powództwo zbiorowe przeciwko państwu norweskiemu wniosła grupa 160 węgierskich studentów psychologii, aby formalnie zatwierdzić swoje wykształcenie na terenie Norwegii i otrzymać tytuł psychologa. Sprawa pomyślnie przeszła etap certyfikacji, jednak finalnie sąd apelacyjny orzekł na korzyść Państwa.
W lipcu 2021 r. złożono pozew zbiorowy o odszkodowanie przeciwko dwóm głównym dostawcom alarmów domowych – Sector Alarm i Verisure. Sprawa była rozpoznawana w systemie opt-out (w interesie 400.000 klientów) i stanowiła następstwo wcześniejszego ukarania tych dwóch spółek przez Norweski Urząd ds. Konkurencji za działania antykonkurencyjne w postaci dokonania podziału rynku w latach 2011-2017. Ciekawym wątkiem w tej sprawie był fakt, że postępowanie było finansowane przez podmiot trzeci i to właśnie kwestie związane z finansowaniem postępowania stanęły na przeszkodzie rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, w związku z czym sądy I i II instancji odmówiły dokonania certyfikacji. Rozstrzygnięcie o odmowie certyfikacji zostało zaskarżone do Norweskiego Sądu Najwyższego, który uznał, że umowa zwarta pomiędzy stowarzyszeniem będącym reprezentantem a podmiotem finansującym postępowanie nie może być zaakceptowana i w związku z tym postępowanie grupowe nie może się toczyć z uwagi na brak zgody po stronie reprezentanta do występowania w postępowaniu (stowarzyszenie zgodziło się na pełnienie funkcji reprezentanta, pod warunkiem, że umowa o finansowaniu postępowania przez podmiot trzeci będzie zatwierdzona).
Co prawda Norwegia nie jest członkiem Unii Europejskiej, jednak należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, wobec czego współpracuje z Unią Europejską na wielu płaszczyznach. Zgodnie z przeważającym stanowiskiem, wysoce prawdopodobne jest, że Norwegia implementuje do swojego porządku prawnego postanowienia dyrektywy 2020/1828 o powództwach przedstawicielskich, jednakże jak dotąd nie podjęto oficjalnej decyzji w tym przedmiocie.