Data ostatniej aktualizacji: 27 maja 2024 r.
Mechanizm grupowego dochodzenia roszczeń wprowadzony został do duńskiego porządku prawnego z dniem 1 stycznia 2008 r., w drodze nowelizacji ustawy o wymiarze sprawiedliwości (Retsplejeloven, Rozdział 23a), regulującej zasady postępowania przed sądami duńskimi.
Rozwiązania przyjęte w Dani stanowią potwierdzenie, że również w systemie prawa kontynentalnego możliwe jest inkorporowanie do krajowego porządku prawnego modelu opt-out (oprócz funkcjonującego równolegle modelu opt-in).
W postępowaniu grupowym mogą być dochodzone roszczenia z zakresu cywilnego prawa materialnego, z wyłączeniem spraw rodzinnych (małżeńskich, dotyczących stosunków między rodzicami a dziećmi, opieki, kurateli i ojcostwa) oraz innych spraw dotyczących praw o charakterze niezbywalnym.
Ponadto, poza ustawą o wymiarze sprawiedliwości, szereg aktów prawnych zawiera w omawianym zakresie regulacje szczególne. Przykładem jest duńska ustawa o konkurencji (Konkurrenceloven), regulująca zbiorowe dochodzenie odszkodowania za szkodę spowodowaną naruszeniem art. 101 i art. 102 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W ustawie o praktykach rynkowych (Markedsføringsloven – por. art. 28 ust. 2) przewidziano natomiast powództwo reprezentacyjne w sprawach związanych z wprowadzającymi w błąd reklamami. Dla obu tych trybów charakterystyczny jest wymóg działania Rzecznika Praw Konsumenta jako reprezentanta strony powodowej.
Co do zasady postępowania grupowe w Danii funkcjonują w oparciu o model opt-in. W przypadkach jednak gdy ze względu na niewielki rozmiar jednostkowych roszczeń zastosowanie modelu opt-in okazałoby się nieskuteczne, możliwe jest skorzystanie z procedury opt-out.
W ramach obu modeli postępowania obowiązuje zasada reprezentacji, przy czym w przypadku procedury opt-out reprezentantem grupy może być tylko upoważniony do tego organ publiczny – Rzecznik Praw Konsumenta. W przypadku zaś modelu opt-in funkcję reprezentanta może pełnić nie tylko organ władzy publicznej, ale także członek grupy lub prywatne stowarzyszenie bądź instytucja (przy spełnieniu dodatkowych warunków, jeżeli postępowanie dotyczy przedmiotu jej działalności).
Członkowie grupy nie posiadają statusu stron postępowania. Formalnie po stronie powodowej występuje więc tylko reprezentant.
Rozpoznanie sprawy w trybie postępowania grupowego jest możliwe przy spełnieniu następujących warunków (por. art. 254b ust. 1 ustawy o wymiarze sprawiedliwości):
W przypadku spełnienia wyżej wymienionych przesłanek, sąd powinien rozważyć rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, jednak nie wydaje w tym przedmiocie jakiegokolwiek orzeczenia. Na tym etapie sąd podejmuje również decyzję, który spośród dostępnych modeli (opt-in czy opt-out) zastosować, przy czym dopuszczalność skorzystania z modelu opt-out uzależniona jest od spełnienia następujących, dodatkowych, przesłanek:
Przepisy dotyczące postępowań grupowych w Danii nie przewidują wymogu minimalnej liczby dochodzonych roszczeń czy minimalnej liczby członków grupy. Liczebność grupy nie jest jednak bez znaczenia – ma bowiem wpływ na ocenę celowości rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, która jest jedną z przesłanek dopuszczalności zastosowania tego trybu.
Mimo że w Danii członkowie grupy nie posiadają statusu stron postępowania, ustawa przewiduje, że jeśli reprezentant grupy nie wniesie apelacji od orzeczenia kończącego postępowanie grupowe, może to uczynić każdy podmiot, który może być reprezentantem, zaś w stosunku do własnego roszczenia – każdy z członków grupy (wówczas taka apelacja rozpatrywana jest już w postępowaniu indywidualnym).
W postępowaniu grupowym uzyskać można każdy rodzaj ochrony prawnej ogólnie dostępny w sprawach cywilnych, w tym zasądzenie odszkodowania, nakazanie określonego zachowania, czy ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego.
Koszty postępowania grupowego ponosi, zgodnie z zasadami ogólnymi, strona przegrywająca sprawę. Sąd może nakazać reprezentantowi grupy zabezpieczenie kosztów postępowania.
Prawo duńskie nie dopuszcza zawierania z pełnomocnikami procesowymi umów o tzw. warunkowe wynagrodzenie (contingency fee), jednakże stopień uwzględnienia dochodzonych roszczeń może mieć wpływ na wysokość honorarium.
Duńskie regulacje dopuszczają także możliwość finansowania postępowania grupowego przez osoby trzecie, jednak rozwiązanie to nie jest z reguły stosowane w praktyce.
Sprawy rozpoznawane dotychczas w postępowaniu grupowym dotyczyły głównie usług świadczonych w sektorze finansowym oraz ochrony wspólników mniejszościowych w spółkach. W ramach publicznej debaty dotyczącej zbiorowego dochodzenia roszczeń wskazuje się na potrzebę wprowadzenia w omawianym zakresie bardziej szczegółowych regulacji i wzmocnienia aktywności Rzecznika Praw Konsumenta w tym obszarze. W roku 2014 Ministerstwo Sprawiedliwości przeprowadziło ocenę efektywności obecnie funkcjonującej regulacji i przyjęło, iż nie wymaga ona zmian.
Postępowania grupowe nie są w Danii popularne w dużej mierze ze względu na trudność sprostania wymogom formalnym. Istnieje między innymi przeszkoda w postaci wymogu zakwalifikowania sprawy do rozpatrzenia w postępowaniu grupowym ze względu na kryterium „najwłaściwszego środka dochodzenia roszczenia”. Kryterium to jest ocenne a kwalifikacji każdorazowo dokonuje sąd.
Mimo to, pozwy zbiorowe pojawiają się, a w ostatnim czasie zyskują na popularności w coraz szerszym spektrum przypadków. Za przykład należy podać powództwo zbiorowe właścicieli samochodów marki Tesla, wytoczone przeciwko Tesla Inc. wiosną 2021 roku. Powództwo oparte zostało na zarzucie wadliwości działania systemu ładowania akumulatorów, co czyniło samochody mniej funkcjonalnymi niż wynikało to z zapewnień producenta.
Ustawodawstwo duńskie nie odbiegało znacząco od przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającej dyrektywę 2009/22/WE. Większość przepisów tej dyrektywy była bardzo podobna do uregulowań obowiązujących w Danii.
Dyrektywa została implementowana ustawą Lov om adgang til anlæggelse af gruppesøgsmål til beskyttelse af forbrugernes kollektive interesser (ustawa o dostępie do powództw grupowych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów) z 20 kwietnia 2023 r., która weszła w życie 25 czerwca 2023 r. Ustawa uzupełniła dotychczasowe przepisy (duńskiego kodeksu postępowania cywilnego) dotyczące pozwów zbiorowych, a równocześnie uczyniła procedurę bardziej elastyczną (np. w odniesieniu do wyznaczania reprezentanta grupy).
Jeszcze przed implementacją rząd duński zajął stanowisko w sprawie niektórych postanowień dyrektywy. Publicznie wyraził zadowolenie z regulacji dotyczących kryteriów i wyboru przedstawiciela grupy a także zwrócił uwagę na szeroki margines, jaki państwa członkowskie otrzymały w zakresie jej interpretacji. Negatywnie natomiast wypowiedział się między innymi o postanowieniach dotyczących dostępności mechanizmów grupowego dochodzenia roszczeń oraz finansowania powództw przez osoby trzecie. Powstały obawy, że dyrektywa doprowadzi do rozszerzenia zakresu zastosowania grupowego dochodzenia roszczeń, co pogorszy sytuację przedsiębiorstw z uwagi na potencjalną liczbę niepotrzebnych postępowań. Argument ten zdawała się podzielać przede wszystkim Konfederacja Przemysłu Duńskiego i Duńska Izba Handlowa.