Kto może być powodem w postępowaniu grupowym?

Klasyczne postępowanie grupowe opiera się na zasadzie reprezentacji, co oznacza, że w postępowaniu tym za grupę działa reprezentant realizujący jej interesy w procesie.

Z kolei w ramach przedstawicielskich postępowań grupowych – powodem może być tylko tzw. podmiot upoważniony.

Legitymacja tych podmiotów ma charakter wyłączony, co oznacza, że sama grupa, bez reprezentanta lub podmiotu upoważnionego, nie może wytoczyć powództwa grupowego, gdyż jedynie reprezentantowi lub podmiotowi upoważnionemu przysługuje uprawnienie (legitymacja) do wniesienia powództwa.

Pozew w sprawach o stwierdzenie stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów może wnieść tylko podmiot upoważniony, który nie działa na rzecz określonej grupy tj. grupy składającej się z wymienionych z imienia i nazwiska osób, lecz można powiedzieć „na rzecz” ogólnych interesów wszystkich konsumentów, których dotyczy dana praktyka.

Reprezentant grupy i podmiot upoważniony to dwa różne podmioty – Ustawa rozróżnia te podmioty i odrębnie reguluje ich status (chociaż sama konstrukcja jest podobna, to przepisy o reprezentancie grupy nie znajdują zastosowania do podmiotu upoważnionego i odwrotnie). Z tego powodu odrębnie należy omówić status reprezentanta grupy oraz podmiotu upoważnionego.

Reprezentant grupy występuje w postępowaniu w imieniu własnym, lecz na rzecz wszystkich członków grupy, dochodząc jednocześnie zarówno roszczeń własnych (za wyjątkiem sytuacji, gdy funkcję tę pełni rzecznik konsumentów lub Rzecznik Finansowy), jak i roszczeń pozostałych członków grupy.

Reprezentantem grupy może być więc albo członek grupy, albo powiatowy (miejski) rzecznik praw konsumentów w sprawach dotyczących ochrony interesów konsumentów.

Ponadto, od Nowelizacji nr 3, która weszła w życie w dniu 16 marca 2023 r., reprezentantem grupy może być Rzecznik Finansowy – w zakresie roszczeń:

1. klientów podmiotu rynku finansowego w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego, o Rzeczniku Finansowym i o Funduszu Edukacji Finansowej (Dz. U. z 2022 r. poz. 187, 1488 i 2640),
2. wynikających z umowy o świadczenie usług lub wykonywania czynności na rzecz osoby fizycznej przez instytucję finansową w rozumieniu art. 4 pkt 4 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 2536).

Natomiast podmiot upoważniony nigdy nie dochodzi roszczeń własnych. Wytaczając powództwo w postępowaniu grupowym w sprawach o roszczenia związane ze stosowaniem praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów, podmiot upoważniony prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy. W przypadku spraw o stwierdzenie stosowania praktyk nie ma grupy, więc nie przewidziano analogicznej regulacji, że podmiot upoważniony działa w imieniu własnym na rzecz wszystkich członków grupy. Nie ulega wątpliwość, że także w takich sprawach podmiot upoważniony działa w imieniu własnym (jest stroną procesową); nie jest natomiast stroną materialnoprawną, którą pozostają konsumenci (niewskazani imiennie), których dotknęła dana praktyka.

Podmiot upoważniony jest wyłącznie legitymowany do wytaczania powództw przedstawicielskich dotyczących stwierdzenia stosowania praktyk naruszających ogólne interesy konsumentów lub w sprawach o roszczenia związane z ich stosowaniem. Podmiotami upoważnionymi są organizacje konsumenckie i inne podmioty wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK lub wykazu Komisji Europejskiej (dla transgranicznych powództw grupowych). Podmiotem upoważnionym jest także Rzecznik Finansowy, który został z urzędu wpisany do rejestru.

Organizacje konsumenckie mogą zostać wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK na wniosek. Wpis jest możliwy po złożeniu przez organizacje konsumenckie wniosku, na podstawie którego sprawdzane są kryteria fachowości i niezależności szczegółowo określone przez UOKiK.

Szczegółowe warunki uzyskania wpisu do rejestru oraz przebieg procedury związanej z wpisem zostały określone w ustawie z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Warunki, jakie musi spełnić organizacja konsumencka, aby uzyskać wpis, są następujące:

1. posiadanie osobowości prawnej;
2. zadaniem statutowym organizacji jest działalność na rzecz zapewnienia ochrony interesów konsumentów zgodnie z przepisami prawa UE wskazanymi w załączniku I Dyrektywy 2020/1828;
3. organizacja prowadzi działalność niezarobkową na rzecz ochrony interesów konsumentów od co najmniej 12 miesięcy przed złożeniem wniosku o wpis do rejestru i daje rękojmię właściwego prowadzenia działalności (przesłanka trwałości);
4. organizacja nie jest objęta postępowaniem upadłościowym ani nie jest niewypłacalna (przesłanka wypłacalności);
5. organizacja jest niezależna i nie podlega wpływom innych podmiotów, w szczególności przedsiębiorców, które mogłyby odnieść korzyść gospodarczą z wytoczenia powództwa w ramach grupowego postępowania krajowego lub grupowego postępowania transgranicznego, również w przypadku finansowania tego podmiotu przez inne podmioty, i w tym celu posiada ustalone procedury odnoszące się do konfliktów interesów tego podmiotu, podmiotów go finansujących oraz konsumentów (przesłanka niezależności);
6. organizacja udostępnia do wiadomości publicznej w sposób jasny i zrozumiały, za pośrednictwem wszelkich stosownych środków, w szczególności na swojej stronie internetowej, informacje wskazujące, że spełnia warunki, o których mowa w pkt 1-5, oraz informacje o źródłach swojego finansowania, strukturze organizacyjnej, zarządczej
   i członkostwa, swoich zadaniach statutowych, a także swojej działalności (przesłanka transparentności).

Organizacje spełniające łącznie ww. kryteria uzyskują wpis do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK.

Wniosek polskich organizacji konsumenckich o wpis do wykazu prowadzonego przez Komisję Europejską (zawierającego listę podmiotów upoważnionych do wytaczania transgranicznych powództw przedstawicielskich) również rozpoznaje Prezes UOKiK. We wniosku należy wskazać, czy organizacja ubiega się o wpis do rejestru, wykazu, czy do obu łącznie. Prezes UOKiK przekazuje Komisji Europejskiej informację, które podmioty są upoważnione do wytaczania powództw transgranicznych.

Rejestr i wykaz są prowadzone w formie elektronicznej.

Podmiot upoważniony może wytaczać jedynie sprawy, których przedmiot mieści się w jego zadaniach statutowych co każdorazowo weryfikuje sąd.

W postępowaniu grupowym obowiązuje tzw. przymus adwokacko–radcowski, co oznacza, że powód (zarówno reprezentant grupy, jak i podmiot upoważniony) obowiązkowo zastępowany jest w postępowaniu sądowym przez adwokata lub radcę prawnego (oczywiście za wyjątkiem sytuacji, gdy tenże powód sam jest adwokatem bądź radcą prawnym; przymus nie obowiązuje także wtedy, gdy powodem jest Rzecznik Finansowy). Reprezentant grupy / podmiot upoważniony decyduje o wyborze profesjonalnego pełnomocnika i udziela mu pełnomocnictwa do reprezentowania go w postępowaniu grupowym, a także negocjuje i zawiera umowę o zastępstwo procesowe z pełnomocnikiem.