Data ostatniej aktualizacji: 19 stycznia 2024 r.
Debata dotycząca wprowadzenia do szwedzkiego porządku prawnego mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń rozpoczęła się już na początku lat siedemdziesiątych XX wieku i doprowadziła do uchwalenia w 2002 r. ustawy Prawo o postępowaniach grupowych (Lag om grupprättegång). Ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 2003 r. Akt ten ma wyłącznie proceduralny charakter, nie wprowadza żadnych modyfikacji w zakresie kwestii materialnoprawnych.
Szwedzkie prawo przewiduje trzy typy postępowań grupowych, wyróżnianych ze względu na podmiot wnoszący powództwo. Pozew grupowy może zostać wniesiony przez:
(i) osobę fizyczną lub prawną, której roszczenie jest przedmiotem postępowania,
(ii) stowarzyszenia non-profit zajmujące się ochroną interesów konsumentów lub pracowników lub
(iii) organ publiczny właściwy do reprezentowania członków grupy ze względu na przedmiot sporu.
Osoby fizyczne i prawne, a także organizacje non-profit inicjujące postępowanie grupowe, muszą być reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika. Wyjątkowo, jeżeli istnieją ku temu szczególne powody, sąd może zezwolić, aby pozew w postępowaniu grupowym został wniesiony bez udziału pełnomocnika.
Szwedzkie postępowanie grupowe opiera się na modelu opt-in oraz zasadzie reprezentacji. Członkami grupy są tylko zidentyfikowane osoby, które po zawiadomieniu przez sąd zadeklarują na piśmie, w wyznaczonym terminie, chęć uczestnictwa w postępowaniu. Przystąpienie do grupy na późniejszym etapie postępowania jest możliwe, jeśli nie spowoduje opóźnienia w rozpoznaniu sprawy, ani istotnych niedogodności dla pozwanego. Legitymację do wytoczenia powództwa posiada tylko reprezentant.
Członkowie grupy nie mają statusu stron postępowania, związani są jednak rozstrzygnięciami sądu – z tym zastrzeżeniem, że od niekorzystnego dla grupy orzeczenia kończącego postępowanie może złożyć apelację także sam członek grupy – bądź w imieniu grupy, bądź indywidualnie.
Do prowadzenia postępowań grupowych właściwe są specjalnie wyznaczone sądy.
Szczególne przepisy dotyczące postępowań grupowych zawiera również szwedzki Kodeks ochrony środowiska (Miljöbalken).
Zakres spraw, w których można wystąpić z pozwem zbiorowym, nie jest ograniczony przedmiotowo. Wszystkie kwestie, które mogą być przedmiotem procesu wytoczonego w drodze indywidualnego powództwa z zakresu prawa cywilnego, a pod pewnymi warunkami również z zakresu prawa ochrony środowiska, mogą być także przedmiotem postępowania grupowego.
Aby pozew grupowy nie został odrzucony, muszą zostać spełnione następujące wymagania:
W przypadku spełnienia powyższych warunków, sąd nie wydaje żadnego szczególnego rozstrzygnięcia w przedmiocie certyfikacji, a po prostu sprawa procedowana jest w trybie postępowania grupowego.
W ramach postępowania grupowego możliwe jest uzyskanie wszelkich form ochrony prawnej dostępnych w zwykłym postępowaniu cywilnym (odszkodowanie, nałożenie na pozwanego określonego nakazu lub zakazu, ustalenie). Możliwy jest każdy rodzaj odszkodowania poza tzw. odszkodowaniem karnym (które dopuszczalne jest jedynie w sprawach związanych z naruszeniem praw własności intelektualnej).
Wedle prawa szwedzkiego, sąd nie może zasądzić zryczałtowanej sumy odszkodowania do podziału między poszczególnych członków grupy. Wyrok musi więc ściśle określać sumę zasądzoną od pozwanego na rzecz poszczególnych członków grupy.
W razie zawarcia ugody przez reprezentanta grupy z pozwanym, ugoda jest wiążąca dla członków grupy dopiero po jej zatwierdzeniu przez sąd, który bada, czy nie dyskryminuje ona żadnego spośród członków grupy, bądź nie jest w inny sposób nieuzasadniona.
Koszty zawiadomienia potencjalnych członków grupy o toczącym się postępowaniu ponosi państwo.
Poza tym, na zasadach ogólnych, strona przegrywająca musi zwrócić stronie wygrywającej koszty procesu. W przypadku przegranej, odpowiedzialność za zapłatę kosztów postępowania ponosi jedynie reprezentant grupy, gdyż tylko on jest stroną postępowania. Natomiast w przypadku wygranej, to reprezentantowi należą się zasądzone od przeciwnika koszty postępowania. Ponadto, w przypadku gdy okaże się, że pozwany nie może zwrócić zasądzonych kosztów reprezentantowi, ten ostatni może domagać się zwrotu kosztów od członków grupy.
Uzależnienie wynagrodzenia pełnomocnika wyłącznie od wyniku postępowania jest niedopuszczalne, jednakże powód może zawrzeć z pełnomocnikiem umowę różnicującą wysokość wynagrodzenia w zależności od tego, w jakim stopniu rozstrzygnięcie okaże się korzystne dla mocodawcy (umowa ryzyka). Umowa ryzyka zawierana z pełnomocnikiem musi spełniać określone w ustawie warunki, w tym wymaga zachowania formy pisemnej i podlega zatwierdzeniu przez sąd.
Wsparcie państwa dostępne jest w przypadku pozwów grupowych o charakterze publicznym (wnoszonych przez podmiot publiczny), zaś w pozostałych postępowaniach można domagać się go tylko w ściśle określonych sytuacjach.
W 2007 r. szwedzkie Ministerstwo Sprawiedliwości zleciło przeprowadzenie oficjalnej oceny sposobu funkcjonowania obowiązującej w Szwecji regulacji prawnej dotyczącej postępowań grupowych. W następstwie tej weryfikacji zaproponowano zmianę szeregu przepisów prawa, jednakże, jak dotychczas, żadna z nich nie została wprowadzona.
Od momentu wejścia w życie regulacji umożliwiających dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym, do szwedzkich sądów wpłynęło stosunkowo niewiele pozwów grupowych. Większość postępowań wytaczana była przez podmioty prywatne jako reprezentantów grupy.
Postępowania grupowe powoli zyskują jednak na popularności. Medialnego rozgłosu nabrało postępowanie grupowe wszczęte w 2016 r. przeciwko szpitalowi przez troje jego byłych pacjentów. Dochodzone przez nich roszczenia miały związek z narażeniem ich na utratę zdrowia wskutek poddania ich zabiegom chirurgicznym w warunkach ryzyka zarażenia, między innymi, wirusem HIV, którego nosicielem był jeden z pracujących w szpitalu anestezjologów, uzależniony od fentanylu (stosowanego w chirurgii środka znieczulającego).
Za jedną z najgłośniejszych spraw ostatnich lat należy uznać „sprawę Aurora” (Anton Foley i inni przeciwko Szwecji). 25 listopada 2022 roku grupa składająca się z ponad 600 młodych ludzi złożyła pozew zbiorowy przeciwko państwu szwedzkiemu, dotyczący braku odpowiedniego działania państwa w kwestii przeciwdziałania zmianom klimatycznym, co zdaniem powodów narusza ich prawa wynikające wprost z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
W Szwecji rozważane jest (przynajmniej częściowe) zastąpienie obecnie funkcjonującego w ramach postępowań grupowych modelu opt-in modelem opt-out w celu zwiększenia efektywności i zakresu zastosowania mechanizmu class action.
W związku z wejściem w życie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów konsumentów i uchylającej dyrektywę 2009/22/WE, prawo szwedzkie czekają umiarkowane zmiany. Opracowano projekt ustawy implementującej, tj. Grupptalan till skydd för konsumenters kollektiva intresse, która wg pierwotnych założeń – miała (choć tak się nie stało) wejść w życie 1 stycznia 2024 r.