W ostatnim czasie, śladem innych krajów europejskich, do belgijskiego porządku prawnego wprowadzono regulacje umożliwiające zbiorowe dochodzenie roszczeń. Impulsem dla tych rozwiązań były zalecenia Komisji Europejskiej z dnia 11 czerwca 2013 r., nr 2013/396/UE w sprawie wspólnych zasad dotyczących mechanizmów zbiorowego dochodzenia roszczeń o zaprzestanie bezprawnych praktyk oraz roszczeń odszkodowawczych w państwach członkowskich, dotyczących naruszeń praw przyznanych na mocy prawa Unii (Dz. U. UE L 201/60).
W dniu 28 marca 2014 r. uchwalono ustawę o roszczeniach zbiorowych (ang. Act on Claims for Collective Redress), która weszła w życie z dniem 1 września 2014 r. i wprowadziła do Księgi XVII belgijskiego Kodeksu prawa gospodarczego (Code de droit économique) nowy Tytuł „Pozew grupowy” (De l’action en réparation collective).
W czerwcu 2018 r. wprowadzono do Kodeksu prawa gospodarczego nowe regulacje rozszerzające zakres podmiotowy dopuszczalności postępowania grupowego na małych i średnich przedsiębiorców (MŚP), podczas gdy wcześniej członkami grupy w postępowaniu grupowym mogli być wyłączanie konsumenci.
Belgijskie postępowanie grupowe co do zasady opiera się na modelu opt-out, przy czym to sąd ostatecznie wybiera (w decyzji o dopuszczalności postępowania grupowego), który z modeli (opt-out czy opt-in) znajdzie zastosowanie w danej sprawie. Wyjątki, kiedy obowiązkowo należy zastosować model opt-in, dotyczą spraw o odszkodowanie za szkodę na osobie lub zadośćuczynienie za krzywdę (w takich bowiem sprawach orzekanie bez określenia tożsamości wszystkich osób poszkodowanych/pokrzywdzonych byłoby niemożliwe) oraz spraw konsumentów, którzy nie mają miejsca zamieszkania w Belgii lub spraw małych i średnich przedsiębiorców, którzy nie mają głównego zakładu na terenie Belgii. Sąd, decydując o wyborze konkretnego modelu, powinien kierować się tym, jakie fakty i argumenty przedstawiły strony, interesem zarówno konsumentów/ MŚP, jak i rynku, rodzajem oraz wielkością poniesionej szkody oraz potencjalną liczbą osób pokrzywdzonych.
Zakres zastosowania mechanizmu grupowego dochodzenia roszczeń jest ściśle ograniczony. Obejmuje on tylko sprawy związane z naruszeniem przez przedsiębiorcę zobowiązań umownych bądź obowiązków wynikających z konkretnych europejskich albo belgijskich aktów konsumenckich, lub też innych aktów prawnych wyraźnie wskazanych w ustawie. Odnoszą się one m. in. do ochrony konkurencji, praktyk rynkowych, cen, usług kredytowych, bezpieczeństwa produktów i usług, własności przemysłowej, ubezpieczeń, przewozu osób, usług zdrowotnych czy turystycznych. W czerwcu 2017 r. zakres przedmiotowy postępowania grupowego został rozszerzony o sprawy obejmujące naruszenie unijnych przepisów konkurencji, w tym zakazujących działalności karteli oraz nadużycia pozycji dominującej.
Postępowanie może być wszczęte na rzecz konsumentów, a od 2018 r. także na rzecz małych i średnich przedsiębiorców, przeciwko przedsiębiorcy będącemu osobą fizyczną bądź prawną. Rozszerzenie podmiotowe odnoszące się do MŚP dotyczy wyłącznie spraw wszczętych po 1 czerwca 2018 r., pod warunkiem, że zarzucane naruszenie miało miejsce po 1 września 2014 r.
Aby roszczenia członków grupy mogły być wspólnie dochodzone w ramach postępowania grupowego, muszą posiadać to samo źródło (nie jest zaś wymagane, by były one identyczne).
Ponadto, postępowanie grupowe musi być w konkretnej sprawie odpowiedniejsze niż dochodzenie roszczeń indywidualnie. Sąd, dokonując oceny tego kryterium, bierze pod uwagę, między innymi, potencjalną wielkość grupy oraz złożoność i efektywność postępowania grupowego w konkretnej sprawie.
Prawo do wniesienia pozwu w imieniu grupy konsumentów jest zastrzeżone wyłącznie dla określonych podmiotów, np. organizacji działających na rzecz ochrony konsumentów bądź broniących interesów przedsiębiorców, spełniających określone kryteria.
Na etapie badania dopuszczalności postępowania sąd ocenia także, czy organizacja występująca w imieniu członków grupy jest odpowiednia. Ustawa nie określa ścisłych wymogów w tym zakresie, niemniej sąd winien brać pod uwagę doświadczenie danej organizacji w sprawach konsumenckich i procedurze postępowania grupowego, zdolność finansowania postępowania, zdolność reprezentanta do występowania w imieniu dużej grupy konsumentów itp.
W przypadku gdy w tej samej sprawie decydują się wystąpić konsumenci oraz MŚP, obie te grupy muszą być oddzielnie reprezentowane.
W prawie belgijskim nie przewidziano przesłanki liczebności grupy, co oznacza, że nie istnieją ograniczenia co do minimalnej i maksymalnej liczby członków grupy, którzy mogą dochodzić swoich roszczeń w ramach jednego postępowania. Potencjalna liczba członków grupy będzie natomiast miała wpływ na „odpowiedniość” postępowania grupowego w konkretnej sprawie. Stronami postępowania grupowego są wyłącznie reprezentant grupy oraz pozwany – takiego przymiotu nie posiadają natomiast członkowie grupy.
Postępowanie grupowe w Belgii dzieli się na cztery główne fazy:
W ramach belgijskiego postępowania grupowego możliwe jest jedynie zbiorowe dochodzenie naprawienia szkody (w naturze lub w postaci odszkodowania pieniężnego). Podstawową zasadą jest zasądzenie pełnego odszkodowania za rzeczywiście poniesioną szkodę. Prawo belgijskie nie przewiduje instytucji tzw. odszkodowania karnego.
Przepisy dotyczące postępowania grupowego nie przewidują żadnych szczególnych zasad odnoszących się do kosztów postępowania. Oznacza to, że reprezentant ponosi również ryzyko obciążenia go kosztami poniesionymi przez drugą stronę w razie przegranej w procesie.
Podstawową zasadą rządzącą kosztami postępowania jest zasada „przegrywający płaci”, co oznacza, że strona przegrywająca ponosi wszelkie koszty postępowania, w tym m.in. koszty opłaty sądowej, koszty ekspertów, koszty tłumaczeń itp. Jeśli chodzi o koszty wynagrodzenia pełnomocnika, to ich zwrot jest ograniczony przepisami prawa.
Prawo belgijskie nie przewiduje możliwości zawarcia z pełnomocnikiem umowy na zasadzie „no win, no fee”. Możliwe jest natomiast dodatkowe wynagrodzenia za sukces (tzw. success fee).
Od czasu wejścia w życie regulacji z 2014 r. zainicjowano około dziesięciu postępowań grupowych.
Większość z postępowań została wszczęta przez organizację Test Achats (Test-Aankoop), czołową organizację zajmującą się ochroną praw konsumentów w Belgii.
Pierwsze postępowanie grupowe w nowym trybie zostało zainicjowane w maju 2015 r. na rzecz 44.000 pasażerów belgijskiej spółki kolejowej NMBS, poszkodowanych w związku z opóźnieniem lub odwołaniem kursów na skutek strajków pracowniczych. Ostatecznie pozwana spółka zaspokoiła roszczenia większości spośród członków grupy i w związku z tym w roku 2017 postępowanie zostało zakończone. W ostatnim czasie wszczęto także postępowania przeciwko grupie Volkswagen w tzw. sprawie dieselgate. Inne postępowania grupowe to np. postępowanie wszczęte przeciwko spółce Groupon w związku ze sprzedażą pieluch oferowanych przez spółkę pod nazwą Luierbox oraz postępowanie przeciwko Facebook’owi związane z Cambridge Analytica data scandal.