Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSA Dariusz Limiera
Sędziowie: SSA (…), SSO (del.) Bożena Rządzińska (spr.)
po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2017 r. w Łodzi na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w W. przeciwko (…) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o ustalenie na skutek zażalenia strony pozwanej od postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 19 grudnia 2016 r., sygn. akt I C 519/16
postanawia:
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 19 grudnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa Miejskiego Rzecznika Konsumentów w W. przeciwko (…) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o ustalenie, w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego oraz wniosku pozwanego o zobowiązanie powoda do uiszczenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu, w pkt. 1. postanowił rozpoznać niniejszą sprawę w postępowaniu grupowym; w pkt. 2. oddalić wniosek pozwanego o złożenie kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu.
Uzasadniając opisane rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wskazał, że pozwem z dnia 4 kwietnia 2016 r. skierowanym przeciwko (…) S.A. z siedzibą w W., Miejski Rzecznik Konsumentów w W. wniósł, na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 18 stycznia 2010 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. Nr 7, poz. 44, dalej jako: „u.d.p.g.”) oraz na podstawie oświadczeń konsumentów – członków grupy – o wyrażeniu zgody na działanie w niniejszym postępowaniu w charakterze reprezentanta grupy, o wydanie na podstawie art. 10 ust. 1 u.d.p.g. postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym, zarządzenie ogłoszenia o wszczęciu postępowania grupowego, wydanie na podstawie art. 17 ust. 1 u.d.p.g. postanowienia co do składu grupy konsumentów i objęcie tym postanowieniem 388 konsumentów wskazanych co do tożsamości w zestawieniu załączonym do pozwu, jak i wszystkich konsumentów, którzy przed upływem terminu wyznaczonego przez Sąd na podstawie art. 11 ust. 2 pkt 3 u.d.p.g. złożą reprezentantowi grupy oświadczenie o przystąpieniu do grupy; ponadto wniósł o ustalenie, że umowy kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego (…), zawarte przez (…) S.A. (dawniej (…) Bank S.A.) z konsumentami są nieważne w części regulującej waloryzację spłaty kredytu kursem (…), zgłosił żądania ewentualne w zakresie ustalenia nieważności umów w całości lub w części oraz o zasądzenie kosztów procesu.
W odpowiedzi na pozew pozwany (…) S.A. z siedzibą w W. wniósł o odrzucenie pozwu podnosząc, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu grupowym. Na wypadek przyjęcia sprawy do rozpoznania w postępowaniu grupowym pozwany wniósł o zobowiązanie powoda do złożenia w terminie jednego miesiąca kaucji w wysokości 86.400,00 zł na zabezpieczenie kosztów procesu. Pozwany wniósł nadto o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu.
Sąd Okręgowy wywiódł, że przed merytoryczną oceną powództwa grupowego prowadzone jest postępowanie w przedmiocie dopuszczalności grupowego dochodzenia roszczeń i niniejsze orzeczenie tego dotyczy. Przedmiotowym rozstrzygnięciem Sąd ustala jedynie czy w odniesieniu do osób stanowiących grupę inicjującą niniejsze postępowanie zaistniały przesłanki z art. 1 u.d.p.g. pozwalające na rozpoznanie zgłoszonych przez nich roszczeń w trybie tego postępowania.
Aby rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym mogło nastąpić, konieczne jest spełnienie równoważnych przesłanek, tj.: dochodzenie jednego rodzaju roszczenia przez co najmniej 10 osób, opartego na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej oraz zaliczenie przedmiotu postępowania grupowego alternatywnie do roszczeń: o ochronę konsumentów lub do roszczeń z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny lub do roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych ( art. 1 u.d.p.g.).
Z „tą samą” (identyczną) podstawą faktyczną dochodzonych roszczeń mamy do czynienia, gdy zachodzi tożsamość okoliczności faktycznych, a ochrona prawna jest dochodzona przez uczestników jednego zdarzenia, czyli zachodzi więź oparta na jedności zdarzenia wywołującego szkodę. „Taka sama” (tożsama) podstawa faktyczna oznacza podobieństwo między poszczególnymi stanami faktycznymi. Z „taką samą” podstawą faktyczną mamy więc do czynienia, gdy wystąpi wiele podobnych zdarzeń faktycznych, analogiczny musi być podstawowy zespół faktów stanowiących podstawę powstania spornego stosunku prawnego oraz konkretnego roszczenia. Pojęcie podstawy faktycznej należy rozumieć jako określony zespół elementów stanu faktycznego, które są przywoływane celem udowodnienia powództwa. Ta sama podstawa faktyczna powództwa ma miejsce, gdy uzyskanie ochrony prawnej wiąże się z identyczną sytuacją bądź zdarzeniem. Natomiast o takiej samej podstawie faktycznej mowa jest wówczas, gdy roszczenia wywodzone są jedynie z podobnych sytuacji i zdarzeń, co odpowiada pojęciu jednakowej podstawy faktycznej będącej elementem współuczestnictwa formalnego.
Rozważając tożsamość podstawy faktycznej, Sąd Okręgowy wskazał, że istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń, a jest wywodzone z jednakowej sytuacji faktycznej członków grupy. Postępowanie grupowe spełnia swoją rolę, gdy mamy do czynienia z „typowością” bądź „reprezentatywnością” roszczenia wobec wszystkich członków grupy. Warunek „typowości” zostaje spełniony, gdy sytuacja prawna lub faktyczna członków jest jednakowa. Oczywiście mogą istnieć nieznaczne różnice pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń, lecz niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.
Strona powodowa stała na stanowisku, że mechanizm umowy przewidziany we wszystkich objętych pozwem umowach kredytowych był identyczny, a umowy były zawierane w ramach oferowania przez poprzedników pozwanego identycznej usługi finansowej tj. kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego. Jako element wspólny występujący we wszystkich umowach na chwilę ich zawarcia wskazano waloryzację kursem kupna i sprzedaży (…), wskazane mierniki waloryzacji, sposób określenia w umowach kwoty kredytu, sposób wyznaczania zobowiązania kredytobiorcy oraz sposób spłaty kredytu.
Jak słusznie wskazywał pozwany, w przedmiotowej sprawie sytuacja członków grupy inicjującej postępowanie grupowe jest zróżnicowana w zależności od tego, czy doszło do podpisania przez nich aneksu do umowy kredytu waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego (47%) czy też nie. Ponadto pozwany podnosił, że nie wszyscy członkowie grupy zawarli umowy kredytu jako konsumenci, nadto powoływał się na różnice podmiotowe członków grupy m. in. w ich wykształceniu, doświadczeniu i świadomości oraz okresie i sposobie zawierania umowy.
Rozważając charakter roszczeń i podstawy faktycznej Sąd Okręgowy stwierdził, że roszczenia dochodzone przez powoda są jednego rodzaju. Wątpliwości natomiast budzi to, czy są one oparte na takiej samej podstawie faktycznej. Dla stwierdzenia dopuszczalności powództwa grupowego wystarczające jest jednak, by co najmniej 10 osób dochodziło roszczeń jednego rodzaju opartych na takiej samej podstawie faktycznej. Natomiast ustalenie czy wszystkie osoby, które złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy mogą być jej członkami – jest kolejnym etapem postępowania grupowego, który zgodnie z art. 17 u.d.p.g. kończy się wydaniem postanowienia co do składu grupy.
W badanej sprawie liczba osób, które złożyły oświadczenia o przystąpieniu do grupy, są konsumentami i zawarły umowy oparte na takich samych kwestionowanych wzorcach umownych bez aneksów, jest większa niż 10. Roszczenia tych osób są jednego rodzaju i oparte na tożsamej podstawie faktycznej tj. na żądaniu ustalenia nieważności części lub całości umowy kredytu opartego na tych samych wzorcach umownych.
Natomiast formowanie grupy i ustalenie jej składu jest kolejną fazą postępowania grupowego. Na tym etapie sąd ustala przynależność poszczególnych osób do grupy oraz to, czy elementy różnicujące są na tyle istotne, by uniemożliwić ich uczestnictwo w postępowaniu grupowym. Wtedy też Sąd rozstrzygnie m.in. to czy aneksy zmieniające kwestionowane umowy wyłączają możliwość uczestnictwa w niniejszym postępowaniu.
W zakresie zarzutu różnic podmiotowych, wyrażających się w różnych cechach członków grupy inicjującej niniejsze postępowanie tj. ich wykształcenia i doświadczenia, Sąd Okręgowy stwierdził, że przy twierdzeniach powoda koncentrujących się na wadliwej konstrukcji prawnej postanowień umownych o tożsamej treści, okoliczności faktyczne takie jak różnice w wykształceniu czy też doświadczeniu zawodowym nie mają decydującego znaczenia. W tak skonstruowanym powództwie Sąd będzie miał za zadanie zbadać przede wszystkim zarzuty oparte na prawie, a nie na okolicznościach związanych z właściwościami osobistymi uczestników kwestionowanych czynności. Takie założenie przyjął powód, który nie wywodził, by nieważność czynności prawnej miała wynikać np. z nieporadności powodów. Powód zakreślił podstawę faktyczną wskazując na wadliwą konstrukcję prawną zawartych umów. Dlatego też wyłącznie ta okoliczność powinna być przedmiotem niniejszego postępowania również w aspekcie naruszenia zasad współżycia społecznego.
Zarzut pozwanego dotyczący niedopuszczalności powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. w postępowaniu grupowym, również Sąd Okręgowy uznał za chybiony. Podkreślił, że w literaturze słusznie zauważono, że termin „roszczenie”, o którym mowa w art. 1 ust. 1 u.d.p.g. (odmiennie niż użyty w art. 2 u.d.p.g.), należy postrzegać jako roszczenie procesowe. W konsekwencji postępowanie grupowe nie jest ograniczone wyłącznie do powództw o świadczenie. Dopuszczalne jest wytaczanie w tym trybie także powództw o ustalenie czy o ukształtowanie. Brak jest bowiem uzasadnionych podstaw, by uznać, że przesłanka jednorodzajowości roszczeń dotyczy wyłącznie powództw o zasądzenie (por. T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Warszawa 2010, kom. do art. 1 u.d.p.g., Legalis). Zdaniem Sądu, w postępowaniu grupowym dopuszczalne jest wytaczanie także powództwa o ustalenie czy też o ukształtowanie (por. SN w uzasadnieniu postanowienia z 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I CSK 533/14).
Natomiast istotną różnicą pomiędzy wytoczeniem powództwa o ustalenie z art. 189 k.p.c. a powództwem z art. 2 ust. 3 u.d.p.g. „o ustalenie odpowiedzialności pozwanego” jest konieczność wykazania przez powoda interesu prawnego jeśli dochodzi roszczenia w trybie art. 189 k.p.c. Jednakże na etapie stwierdzania dopuszczalności pozwu w postępowaniu grupowym, Sąd jeszcze nie bada istnienia bądź nieistnienia interesu prawnego powoda w dochodzeniu tak skonstruowanego roszczenia.
W konsekwencji, Sąd Okręgowy uznał, że zgodnie z art. 1 ust. 1 u.d.p.g. przesłanki dopuszczalności pozwu w postępowaniu grupowym zostały spełnione. Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł na podstawie art. 8 ust. 1 u.d.p.g. o zobowiązanie powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu w kwocie 86.400,00 zł.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko wyrażane w orzecznictwie, że pozwany, składając taki wniosek, winien uprawdopodobnić po pierwsze, że wytoczone przeciwko niemu powództwo jest oczywiście bezzasadne lub że jego uwzględnienie jest mało prawdopodobne, a zatem nosi cechy „pieniactwa procesowego”, a po drugie, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję od strony powodowej. W ocenie Sądu Okręgowego pozwany nie uprawdopodobnił przede wszystkim tego, że brak ustanowienia kaucji na zabezpieczenie jego przyszłego roszczenia o zasądzenie zwrotu kosztów procesu uniemożliwi lub poważnie utrudni ich egzekucję. Sąd Okręgowy dodał, że w świetle § 4 ust. 6 umowy z dnia 3 listopada 2015 r. zawartej pomiędzy reprezentantem grupy – Miejskim Rzecznikiem Konsumentów w W. z pełnomocnikiem, ewentualność poniesienia kosztów procesu została przewidziana, a pełnomocnik zobowiązany został do ich zabezpieczenia. Konkludując, pozwany nie uprawdopodobnił, by istniało jakiekolwiek ryzyko problemów z wyegzekwowaniem zasądzonych na jego rzecz kosztów procesu. W konsekwencji nie wykazał zasadności żądania zabezpieczenia tych kosztów.
W zażaleniu na opisane rozstrzygnięcie, pozwany zaskarżając postanowienie w całości, wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy zarówno w przedmiocie dopuszczalności postępowania grupowego, jak i w przedmiocie kaucji do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o zwrocie przez powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego, ewentualnie o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez odrzucenie pozwu w całości na podstawie art. 10 ust. 1 u.d.p.g., zobowiązanie powoda do złożenia w terminie jednego miesiąca kaucji w wysokości 86.400,00 zł na zabezpieczenie kosztów procesu w niniejszej sprawie, jak również o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Skarżący zarzucił kwestionowanemu postanowieniu:
oraz przez przyjęcie, że zobowiązanie pełnomocników procesowych powoda wobec powoda, na podstawie § 4 ust. 6 Umowy o obsługę prawną powoda w tym postępowaniu, do zdeponowania odpowiedniej kwoty na pokrycie kosztów procesu obciążających powoda na wypadek przegranej, eliminuje potrzebę złożenia kaucji, gdy tymczasem jest to wyłącznie zobowiązanie dwustronne pełnomocników powoda wobec powoda (co więcej, nie udowodniono, że zostało ono wykonane), a ponadto to powodowi, a nie bankowi, przysługiwać będzie ewentualnie roszczenie wobec pełnomocników powoda.
W odpowiedzi na zażalenie powód wniósł o jego oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Apelacyjny zważył:
Zażalenie nie jest zasadne.
Zarzuty wywiedzionego środka zaskarżenia w ramach zagadnienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym koncentrują sie na dwóch zasadniczych kwestiach: po pierwsze – wadliwego przyjęcia przez Sąd Okręgowy, że przedmiotem postępowania grupowego mogą być roszczenia o ustalenie nieważności umowy na podstawie art. 189 k.p.c., nie mieszczące się w zakresie roszczeń o ustalenie odpowiedzialności za roszczenia pieniężne w rozumieniu art. 2 ust. 3 u.d.p.g., po wtóre – błędnego przyjęcia, że istnieje taka sama podstawa faktyczna roszczeń bez zbadania kryteriów przynależności do grupy, bez zbadania, którzy członkowie grupy dochodzą roszczeń opartych na takiej samej podstawie faktycznej i bez badania właściwości osobistych stron czynności prawnych w kontekście zgodności umowy z zasadami współżycia społecznego.
W pierwszej kolejności odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 1 ust. 1 u.d.p.g. należy stwierdzić, że przesłanki dopuszczalności postępowania grupowego uregulowane zostały w art. 1 ust. 1 i 2 u.d.p.g., a w przypadku roszczeń pieniężnych dodatkowo w art. 2 ust. 1 u.d.p.g. Z powołanych przepisów wynika, że postępowanie grupowe może być prowadzone wówczas, gdy grupa co najmniej 10 osób dochodzi roszczenia jednego rodzaju, opartego na jednakowej (tej samej lub takiej samej) podstawie faktycznej. Pojęcie „roszczenie” – użyte w art. 1 u.d.p.g. występuje w znaczeniu żądania procesowego. Roszczenie procesowe stanowi oderwane od prawa materialnego twierdzenie powoda o istnieniu jakiegoś uprawnienia, przedłożonego sądowi celem udzielenia mu ochrony prawnej. Pierwszą przesłanką decydującą o dopuszczalności postępowania grupowego jest to, aby wszystkie osoby objęte pozwem grupowym wystąpiły z wnioskiem o udzielenie ochrony prawnej w tej samej formie. Zatem członkowie grupy muszą zgłosić to samo żądanie — o zasądzenie świadczenia, o ustalenie istnienia lub nieistnienia określonego prawa lub stosunku prawnego, o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (por. M. Rejdak, Jednorodzajowe roszczenia w postępowaniu grupowym, PPH 2010, nr 8, s. 22-26). Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym posługuje się także kryterium żądania zasądzenia określonej kwoty pieniężnej, a w konsekwencji wyróżnia roszczenia pieniężne i niepieniężne (art. 2, art. 6 ust. 1 pkt 3, art. 16, art. 22, art. 23 u.d.p.g.). W świetle poczynionych uwag uprawnionym jest wniosek, że do kategorii roszczeń objętych zakresem postępowania o dochodzeniu roszczeń w sprawach grupowych wolno zaliczyć powództwa o świadczenie, ale również o ustalenie, ukształtowanie stosunku prawnego.
W konsekwencji, wbrew wywodom zażalenia, postępowanie grupowe nie jest ograniczone wyłącznie do powództw o świadczenie, co trafnie zaakcentował Sąd I instancji. Dopuszczalne jest wytaczanie w tym trybie także powództw o ustalenie, czy o ukształtowanie. Brak jest bowiem uzasadnionych podstaw, by uznać, że przesłanka jednorodzajowości roszczeń dotyczy wyłącznie powództw o zasądzenie (por. T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Warszawa 2010, kom do art. 1 u.d.p.g., Legalis, por. uzasadnienie postanowienia SN z 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I CSK 533/14, Legalis).
Zarzut naruszenia art. 10 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g., w którym skarżący kwestionuje rozpoznanie istoty sprawy, w sytuacji, gdy nie określone zostały kryteria przynależności do grupy, nie określono okoliczności, które wyznaczają taką samą podstawę roszczeń w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g., jak też nie określono, którzy konkretnie członkowie grupy dochodzą roszczeń opartych na takiej samej podstawie faktycznej, trzeba uznać za chybiony.
Wywód w zakreślonej zarzutem materii rozpocząć wypada od kilku uwag natury ogólnej. W świetle art. 1 ust. 1 u.d.p.g. dochodzone roszczenia muszą być jednorodne, czyli jednego rodzaju oraz oparte na jednakowej podstawie faktycznej. Roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricte) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo). Istnienie nieznacznych różnic pomiędzy indywidualnymi podstawami roszczeń nie przekreśla możliwości dochodzenia roszczeń w tym postępowaniu, niemniej jednak niezbędne jest, aby istotne okoliczności faktyczne uzasadniały żądanie wspólne dla wszystkich roszczeń.
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że podstawą faktyczną postępowania grupowego jest zespół okoliczności faktycznych uzasadniających rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym. Jeżeli fakty uzasadniające istnienie określonych stosunków prawnych są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy, to spełniony jest warunek jednakowości podstawy faktycznej. Potencjalnie nieograniczona liczba różnorodnych stanów faktycznych skłania do wniosku, że ocena jednakowości podstawy faktycznej musi być dokonywana ad casum, a zakres sędziowskiej oceny jest w wypadku tej przesłanki stosunkowo szeroki (por. T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Warszawa 2010, Warszawa 2010, s. 43-44, 47).
W zaprezentowane stanowisko doktryny wpisuje się sama postawa powoda, który wskazuje na brak tożsamości podstaw faktycznych roszczeń, podkreślając, że nie są dochodzone na tej samej, ale takiej samej podstawie faktycznej. Wymóg takiej samej podstawy faktycznej roszczeń nie oznacza, że wszystkie okoliczności faktyczne sprawy muszą być identyczne w przypadku każdego z członków grupy, gdyż zawsze – nawet w przypadku tej samej podstawy roszczenia – będą występowały okoliczności indywidualne, odnoszące się do poszczególnych członków grupy.
Warunek jednakowej podstawy faktycznej spełniony zostaje wówczas, gdy fakty uzasadniające istnienie określonego stosunku prawnego, który jest podstawą roszczeń, są jednakowe w odniesieniu do wszystkich członków grupy. Nie stoi temu na przeszkodzie istnienie innych jeszcze faktów, mieszczących się w podstawie faktycznej powództwa, jak charakter indywidualnych roszczeń, ich wymagalność czy wysokość (komentarz A. J. do Ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Legalis).
Istotą postępowania grupowego jest wspólność przejawiająca się w żądaniu, które musi być typowe (wspólne) dla wszystkich roszczeń, co trafnie podkreśla Sąd Okręgowy. Żądanie zgłaszane przez reprezentanta grupy w postępowaniu grupowym musi być zatem typowe dla całej grupy, którą reprezentuje. Wskazany warunek oznacza, że sytuacja prawna lub faktyczna członków grupy musi być jednakowa, natomiast dochodzone roszczenie musi być jednego rodzaju (jednorodzajowość roszczeń), gdyż tylko wówczas możliwe jest zgłoszenie wspólnego żądania.
Sąd Okręgowy, w ramach identyfikowania jednakowej podstawy faktycznej, wskazał na identyczny mechanizm umowy przewidziany we wszystkich objętych pozwem umowach kredytowych, na to, że umowy były zawierane w ramach oferowania przez poprzedników pozwanego identycznej usługi finansowej tj. kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem franka szwajcarskiego. Jako element wspólny występujący we wszystkich umowach na chwilę ich zawarcia wskazano waloryzację kursem kupna i sprzedaży (…), wskazanych mierników waloryzacji, sposobu określenia w umowach kwoty kredytu, sposobu wyznaczania zobowiązania kredytobiorcy oraz sposobu spłaty kredytu. Innymi słowy, konstrukcja mechanizmu waloryzowania świadczenia kredytobiorców kursem (…) była identyczna we wszystkich umowach członków grupy, co pozwoliło poprzez pozytywne wspólne okoliczności ustalić jednakową podstawę faktyczną, a tym samym, wbrew zarzutom zażalenia zakreślić granice przedmiotowe postępowania.
Natomiast na etapie postępowania objętego badaniem dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym nie zachodzi obowiązek rozstrzygania o okolicznościach negatywnych, które skutkowałyby wyłączenie któregoś członka grupy. Rozstrzygnięcie w tym zakresie, wydane stosownie do regulacji art. 17 u.d.p.g. nastąpi na etapie formowania grupy, kiedy ustalana będzie przynależność poszczególnych osób do grupy oraz to, czy elementy różnicujące są na tyle istotne, by uniemożliwić ich uczestnictwo w postępowaniu grupowym. Natomiast na badanym etapie dopuszczalności postępowania grupowego istotną okolicznością jest, aby 10 członków grupy spełniało warunki ich udziału w takim postępowaniu (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15, http:classaction.pl; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I CSK 533/14, Legalis).
W przypadku spraw o roszczenia pieniężne, przynależność (a ściślej – okoliczności potwierdzające, że roszczenie danej osoby mieści się w granicach wzorca wyznaczonego w postanowieniu o dopuszczalności postępowania grupowego) musi zostać udowodniona; w sprawach o roszczenia niepieniężne wystarczy uprawdopodobnienie (por. T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Warszawa 2010, kom. do art. 17 u.d.p.g., Legalis).
Z materiału dowodowego nie wynika, aby pozwany kwestionował istnienie 10 osób wśród członków licznej grupy objętej pozwem, których żądania opierałyby się na takiej samej podstawie faktycznej, wyżej już opisanej. Wymóg jednolitości ma dotyczyć podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania. W niniejszej sprawie jest to akcentowany już powyżej jednakowy mechanizm waloryzacji kredytu kursem (…). W tym miejscu przywołać wolno zapatrywanie Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażone w postanowieniu z dnia 8 kwietnia 2016 r., sygn. akt I ACz 534/16, że: „Dla wdrożenia postępowania grupowego wystarczające jest, aby zespół podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania był taki sam w odniesieniu do wystarczającej ilości osób”. Natomiast żądanie przez skarżącego sporządzenia imiennego wykazu co najmniej 10-cio osobowej grupy na tym etapie postępowania stanowi nadinterpretację art. 10 ust. 1 u.d.p.g.
Bezpodstawne jest też utożsamianie podstawy faktycznej roszczenia w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.d.p.g. ze wszystkimi okolicznościami, które wymagają ustalenia w sprawie w celu podjęcia merytorycznego rozstrzygnięcia (podobnie postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2015 r., sygn. akt I ACz 1648/15, http://classaction.pl).
Skarżący podniósł zarzut naruszenia art. 58 § 2 k.c. oraz art. 3531 k.c. wskazując, że dla oceny umowy w kontekście zgodności z zasadami współżycia społecznego mają znaczenie nie tylko kwestie prawne, jak stwierdził Sąd Okręgowy, ale również okoliczności faktyczne, w tym właściwości osobiste stron czynności prawnej. Zaniechanie ich ustalenia świadczy, według skarżącego, o naruszeniu art. 10 ust. 1 u.d.p.g. w zw. z art. 1 ust. 1 u.d.p.g., albowiem ocena wskazanych okoliczności ma znaczenie dla oceny podstawy faktycznej.
Błędem obarczona jest tak postawiona teza, albowiem, jak wyżej wywiedziono, wspólne elementy podstawy faktycznej, przesądzające o dopuszczalności rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym zostały przez Sąd Okręgowy wskazane. Natomiast ocena zgodności z zasadami współżycia społecznego powinna być dokonana nie przez pryzmat indywidualnych cech poszczególnych konsumentów, bowiem powód twierdząc, że umowy objęte pozwem są nieważne, dochodzi zbadania ich zgodności z zasadami współżycia społecznego w ujęciu normatywnym. Innymi słowy, badaniu ma podlegać, czy konstrukcja umowy ujęta na podstawie jednego wzorca umownego i wynikający z niej mechanizm waloryzacji jest zgodny z zasadami współżycia społecznego, nie zaś to, czy kredytobiorcy są ludźmi wykształconymi, znającymi rynek finansowy czy też osobami nieporadnymi, znajdującymi się w przymusowej sytuacji w dacie zawierania umowy kredytowej. Wskazane przymioty osobiste konsumentów, nawet, jeśli zostaną ustalone, będą irrelewantne dla rozstrzygnięcia sprawy z perspektywy zasad współżycia społecznego w ujęciu normatywnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 16/15, Legalis).
W tym stanie rzeczy zarzut naruszenia art. 58 § 2 k.c. w powiązaniu z art. 10 ust. 1 u.d.p.g. oraz art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 24 ust.1 u.d.p.g. należy uznać za chybiony.
Reasumując, skoro zespół podstawowych okoliczności składających się na podstawę faktyczną żądania został zidentyfikowany jako tożsamy przynajmniej dla 10 osób, natomiast okoliczności różnicujące podmiotowo i przedmiotowo sytuację członków grupy (w tym aneksy antyspreadowe) nie należą do czynników badanych na tym etapie postępowania, wolno przyjąć, że zachodzi dopuszczalność wdrożenia postępowania grupowego, co rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego w zakresie pkt. 1. kwestionowanego postanowienia czyni uzasadnionym.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 8 ust. 1 u.d.p.g., należy przypomnieć, że kaucja aktoryczna w postępowaniu grupowym ma charakter fakultatywny. W myśl bowiem przywołanego przepisu „na żądanie pozwanego sąd może zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu”. W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że tego rodzaju sformułowanie nie oznacza dowolności w postępowaniu sądu, lecz nakłada na sąd obowiązek rozważenia wszystkich okoliczności i wydania decyzji w danej sytuacji celowej, choć ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym nie określa żadnych przesłanek, pozostawiając tę kwestię orzecznictwu i doktrynie, w której dorobku akcentowane jest stanowisko, że zabezpieczenie kosztów procesu na skutek złożenia kaucji aktorycznej stanowi szczególny przypadek postępowania zabezpieczającego, wobec czego, w pewnym zakresie odwołać się należy do ogólnych zasad rządzących postępowaniem zabezpieczającym. D. Z. wskazuje, że: „Cel zabezpieczenia jest zatem zbliżony jak w przypadku zabezpieczenia innych roszczeń i mieści się w granicach interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, w rozumieniu art. 7301 § 2 k.p.c. (D. Z., Postępowanie zabezpieczające, s. 202). W postępowaniu tym jednak przepisów o postępowaniu zabezpieczającym nie stosuje się. Z jednej strony należy więc uwzględnić, że zabezpieczenia udziela się w interesie uprawnionego, z zachowaniem zasady efektywności, tak, aby zapewnić pozwanemu realną możliwość zaspokojenia przyszłego roszczenia o zwrot kosztów. Z drugiej strony, należy mieć na uwadze ogólną zasadę równości stron, wymagającą wyważenia ich interesów i uwzględnienia w niezbędnym zakresie także interesów obowiązanego, tak aby „nie obciążać go ponad miarę”. Biorąc pod uwagę założenia aksjologiczne wprowadzonej regulacji (zachowanie równowagi procesowej stron, zapobieżenie „pozwom pieniaczym”) należy stwierdzić, że zasadą w postępowaniu grupowym powinno być uwzględnianie przez sąd wniosku o wyznaczenie kaucji aktorycznej.
Wśród przesłanek przemawiających przeciwko ustanowieniu kaucji wskazuje się z kolei: okoliczność, iż powód dochodzi w dobrej wierze i w sposób efektywny żądania, które wydaje się rozsądne i mieści w sobie istotne zagadnienie; postępowanie dotyczy skutków bezprawnego, szerokiego w skutkach i przyznanego zachowania pozwanego, a przeciwko ustanowieniu kaucji przemawia interes publiczny, w tym, by postępowanie grupowe toczyło się bez przeszkód; powództwo ma wysokie szanse powodzenia; brak ryzyka, że powód nie zwróci kosztów w razie przegranej (por. T. Jaworski, P. Radzimierski, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Warszawa 2010, kom. do art. 8 u.d.p.g., Legalis).
Odwołując się więc do poglądów doktryny, Sąd Okręgowy w okolicznościach badanej sprawy uznał żądanie kaucji za niezasadne, zawierając przekonującą argumentację na poparcie swojego stanowiska procesowego, zasługującą na aprobatę Sądu Apelacyjnego, bo mieszczącą się w granicach kryteriów stosowanych w tego rodzaju postępowaniu.
Ze wskazanych powyżej wszystkich względów, zażalenie podlegało oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w związku art. 397 § 2 k.p.c. Zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. o kosztach, w tym postępowania zażaleniowego, Sąd rozstrzyga w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.